«Πρόκληση η κατανόηση της κοινωνίας και η προσπάθεια αλλαγής της»

συντάκτης s · 23 Δεκεμβρίου 2018

Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Θανάσης Γκιούρας, με τον συντάκτη της «Εφ.Συν.» Τάσο Τσακίρογλου23.12.2018, Συντάκτης: Τάσος Τσακίρογλου

Ο Θ. Γκιούρας, μεταφραστής των δύο τόμων του Μαρξ με κείμενα της δεκαετίας του 1850, μιλά για τη σημασία του μαρξικού έργου, για τα δημοσιογραφικά κείμενα του Γερμανού φιλοσόφου και τη σχέση του με το αναγνωστικό κοινό, αλλά και για τον συνδυασμό θεωρητικής επεξεργασίας και πολιτικής του δράσης, πάντα με στόχο την κοινωνική αλλαγή

– Σε λίγες μέρες τελειώνει το 2018, έτος-επέτειος των διακοσίων χρόνων από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ. Ποια θα ήταν εν συντομία η αποτίμηση του έργου του για εσάς;

Το έργο του Μαρξ έχει επιδράσει σε τουλάχιστον δύο κατευθύνσεις: η μία είναι η πολιτική χρησιμοποίηση ή επίδραση, η οποία χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, μέσα από στρεβλώσεις, μονομερείς ερμηνείες κ.λπ., και η άλλη είναι η επίδρασή του στον επιστημονικό λόγο, κυρίως από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, όταν πλέον μπήκε στην πανεπιστημιακή διδασκαλία, ανοίγοντας νέα πεδία και συμβάλλοντας στη διάνοιξη ολόκληρου ερευνητικού ορίζοντα, τον οποίο ελπίζουμε να κρατήσουμε ανοιχτό και στον 21ο αιώνα.

-Τα τελευταία χρόνια έχετε μεταφράσει τον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου», κείμενα της δεκαετίας του 1840 και τώρα το δίτομο έργο με τα κείμενα της δεκαετίας του 1850. Μιλάμε στην κυριολεξία για μια διανοητική περιπέτεια. Πείτε μας δυο λόγια.

Δεν υπήρχε αρχικά η πρόθεση μιας συστηματικής σειράς του Μαρξ. Είχαμε συγκεντρώσει κάποια κείμενα της δεκαετίας του 1840, τα οποία θεωρήθηκαν κλασικά πλέον τον 20ό αιώνα, και σε συνεργασία με τα MEGA [Marx – Engels GesamtAusgabe], δηλαδή την έκδοση των απάντων από την Ακαδημία Επιστημών του Βρανδεμβούργου – Βερολίνου, ξεκινήσαμε τη δημοσίευση της συλλογής του 1840.

Το «Κεφάλαιο» είχαμε αρχίσει να το επεξεργαζόμαστε από το 2005-6, μέχρι που ολοκληρώθηκε μέσα από διάφορες περιπέτειες, πάλι σε συνεργασία με τις εκδόσεις ΚΨΜ και την αμέριστη συνεργασία των MEGA, η οποία, όπως είπα, ήταν ο σημαντικότερος όρος για να ολοκληρωθεί αυτό το εγχείρημα. Και ως τρίτο βήμα προχωρήσαμε πάλι, χρησιμοποιώντας ως πόλο αναφοράς κλασικά κείμενα, όπως «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» αλλά και άγνωστα κείμενα, στη συλλογή του 1850, ώστε τώρα έχουμε τουλάχιστον για τις δεκαετίες αυτές, σε συνδυασμό και με τη νέα μετάφραση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου», εν πολλοίς έναν «καινούργιο» Μαρξ, προς μελέτη και συζήτηση.

-Ο Μαρξ εργάστηκε βιοποριστικά τουλάχιστον δέκα χρόνια ως επαγγελματίας δημοσιογράφος, κάνοντας εκατοντάδες πρωτοσέλιδα για την αμερικανική New York Daily Tribune, τη μεγαλύτερη εφημερίδα των ΗΠΑ εκείνη την περίοδο. Σήμερα, σε μια εποχή δημοσιογραφικής ευκολίας, fake news και επιδερμικών αναλύσεων, τι μπορούμε να μάθουμε από τη δημοσιογραφία του Μαρξ;

Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα και επίκαιρη ερώτηση. Κάποια στιγμή θα έπρεπε να αντιστραφούν οι όροι της συνέντευξης. Θα έπρεπε εγώ να μάθω από σύγχρονους δημοσιογράφους πώς βλέπουν οι ίδιοι πλέον το έργο του, μια και έχουμε πια στα ελληνικά ένα καλό ποσοστό αυτής της παραγωγής.

-Ως προς τον ίδιο;

Μια διάσταση του έργου του… Αν και ο ίδιος έλεγε ότι η δημοσιογραφική δουλειά του δεν είναι επιστημονική και άρα δεν έχει το αντίστοιχο επίπεδο, ωστόσο δεν υπάρχει ούτε ένα άρθρο που να μην έχει από πίσω συστηματική μελέτη. Ένα κλασικό παράδειγμα, που έγινε σαφές μόλις στα τέλη του 20ού αιώνα αρχές του 21ου, είναι μια σειρά άρθρων που περιλαμβάνονται στη συλλογή του 1850 για την επαναστατημένη Ισπανία, όταν του έρχεται το αίτημα της αρχισυνταξίας από τη Νέα Υόρκη ότι θα πρέπει να στείλει ανταποκρίσεις για την Ισπανία, στην οποία έχουν γίνει διάφορα πραξικοπήματα και πολιτειακές αλλαγές.

Ο Μαρξ ξεκινά και μαθαίνει ισπανικά, διαβάζει τους κλασικούς της ισπανικής λογοτεχνίας στο πρωτότυπο, γιατί έπρεπε να εδραιώσει τη γλώσσα, όπως και άλλα βιβλία και σημειώσεις, τα οποία δημοσιεύτηκαν μόλις πριν από λίγα χρόνια, και μετά αρχίζει τη σύνταξη των άρθρων αυτών. Οπότε, ένα ζήτημα είναι η μελέτη και η ιστορική διάσταση του κάθε φαινομένου. Υπάρχει μέσα σ’ αυτά ένα πολύ ωραίο άρθρο, διδακτικότατο και υποδειγματικό για την ιστορία της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, που είναι μια επιτομή τού πώς στήθηκε μια πολύ ιδιόμορφη εταιρεία εκμετάλλευσης αποικιακών εδαφών.

-Ποια η σχέση του με το αναγνωστικό κοινό;

Υπάρχει η απαίτηση του Μαρξ από τον αναγνώστη να μπορεί να μελετήσει στατιστικούς πίνακες, να είναι έτοιμος να αναγνωρίσει λογοτεχνικούς χαρακτήρες, οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως λογοπαίγνια σε δημοσιογραφικά άρθρα, και να είναι έτοιμος να τον ακολουθήσει σε αναλύσεις διαφορετικών επιπέδων, όπως για παράδειγμα από τις κινήσεις που έχουν οι τιμές διαφόρων εισαγόμενων ή εξαγόμενων προϊόντων, μέχρι τη ρητορική ανάλυση ομιλιών στο κοινοβούλιο. Έτσι, έχει απαιτήσεις και από το αναγνωστικό κοινό να τον παρακολουθήσει σ’ αυτά του τα εγχειρήματα, όταν ο ίδιος δεν αρθρογραφεί για πιο πολιτικό σκοπό, οπότε χρησιμοποιεί διαφορετική επιχειρηματολογία και άλλου είδους «όπλα».

Παράδειγμα είναι η σειρά άρθρων για τον λόρδο Πάλμερστον, στα οποία είναι πολύ χαρακτηριστική η γραφή του και αξίζει να την προσέξει κανείς, όπως επίσης και το ημιτελές εγχείρημα για τη διπλωματική ιστορία του 18ου αιώνα με κέντρο βάρους την τσαρική πολιτική. Οπότε νομίζω ότι παραμένει μια πρόκληση για τον δημοσιογραφικό λόγο, καθώς απαιτεί από τον δημοσιογράφο συστηματική μελέτη του αντικειμένου, γνώση της ιστορίας του και πολύ καλή χρήση της γλώσσας. Μην ξεχνάμε ότι γράφει τα άρθρα σε γλώσσα που έχει μάθει μόλις το 1851-2.

Στις αρχές της δεκαετίας, με το που έρχεται στο Λονδίνο, τα πρώτα άρθρα τα γράφει στα γερμανικά και τα μεταφράζει ο Ένγκελς, αλλά σε 2-3 χρόνια έχει μάθε όχι μόνο καλά αγγλικά, αλλά, όπως λέει και στον Ένγκελς, «πρέπει να μπορώ να κάνω λογοπαίγνια, γιατί αλλιώς δεν μπορώ να γράψω».

-Εδώ παίζει μεγάλο ρόλο το ύφος.

Βεβαίως, το ύφος δεν είναι ένα επιφαινόμενο, αλλά κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Στα λογοπαίγνιά του χρησιμοποιεί όλο το εύρος της γλώσσας που έχει στη διάθεσή του και αυτό είναι κάτι αξιομνημόνευτο για σήμερα, ασχέτως εάν έχουν αλλάξει πλέον και οι δύο όψεις του φάσματος: και ο δημοσιογραφικός λόγος αλλά και το αναγνωστικό κοινό. Σε κάθε περίπτωση, αποτελεί μια πρόκληση, και γι’ αυτόν τον λόγο τουλάχιστον το δημοσιογραφικό έργο – εάν εστιάσουμε προσωρινά σ’ αυτό –είναι πάρα πολύ επίκαιρο.

-Ο Μαρξ στις δεκαετίες 1840 και 1850 είχε εμπλοκή τόσο στην προσπάθεια οργάνωσης του εργατικού κινήματος (Ένωση των Δικαίων, Ένωση των Κομμουνιστών, Διεθνής Ένωση Εργατών) όσο και σε μια βαθιά θεωρητική μελέτη. Αποτέλεσε πρότυπο ενότητας θεωρίας και πράξης και προσπάθησε να ενώσει το κεφάλι, δηλαδή τη διανόηση, με την καρδιά, δηλαδή το προλεταριάτο. Πως αποτυπώνεται αυτό στα γραπτά του;

Στις δεκαετίες του 1840 και 1850 η πολιτική οργάνωση στην οποία εμπλέκεται, πέρα από τη ρητά δεσμευμένη και μάχιμη δημοσιογραφική δουλειά του στην Κολονία, στην εφημερίδα του Ρήνου, είναι η Ένωση των Κομμουνιστών, η οποία διαλύεται στις αρχές της δεκαετίας του 1850 και λόγω της ήττας της επανάστασης αλλά και λόγω εσωτερικών διαφορών. Η Διεθνής Ένωση θα έρθει δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 1864, σ’ ένα άλλο πλαίσιο πλέον και με άλλο ρόλο του ίδιου.

Αυτό που μπορούμε να πούμε γι’ αυτές τις προσπάθειες είναι ότι κατά πρώτον έχουμε να κάνουμε με μιαν απόπειρα ανόρθωσης ενός συλλογικού υποκειμένου ονόματι προλεταριάτο, γιατί εκείνα τα χρόνια καταγράφεται για πρώτη φορά ότι αποτελεί ιστορικό παράγοντα. Αυτή η ανόρθωση συνοδεύεται από μια κοινωνική θεωρία, η οποία δείχνει γιατί και υπό ποίους όρους αυτό που ονομάζει προλεταριάτο αποτελεί σημαντικό ιστορικό παράγοντα.

Το δικαιολογεί αυτό στο έργο του ήδη εκείνη την εποχή και από εκεί και πέρα υπάρχει η προσπάθεια, κυρίως μέσα από την Ένωση των Κομμουνιστών και μέσα από το δημοσιογραφικό έργο, να αναδειχθεί στην πολιτική δημοσιότητα το προλεταριάτο ως πολιτικός παράγοντας, εκμεταλλευόμενο οποιονδήποτε χώρο έχει το πολιτικό σύστημα της εποχής.

-Ποιο ήταν το πολιτικό πλαίσιο της εποχής;

Να διευκρινίσουμε πως τότε δεν μιλάμε για κράτη όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Δεν υπάρχει οργανωμένο κομματικό σύστημα. Στον γερμανόφωνο χώρο, ο όρος «κόμμα» έχει αρνητικά πρόσημα. Είναι κάτι που φαίνεται να μην ανήκει στο κράτος. Εκεί έχουμε μια πολύ ριζοσπαστική προσέγγιση, λέγοντας ότι η τάξη αυτή στην οποία εστιάζουμε πρέπει να οργανωθεί σαν κόμμα, δηλαδή να αποκτήσει πολιτικά χαρακτηριστικά, να βγει στη δημοσιότητα και να προσπαθήσει να καταλάβει την εξουσία.

Οπότε, η προσπάθεια αυτή, όπως θα το πει και ο ίδιος μετά την επανάσταση, είναι μια προσπάθεια μακροχρόνια. «Μιλάμε στους εργάτες», τόνιζε, «και τους λέμε ότι έχετε μπροστά σας τριάντα, σαράντα, πενήντα χρόνια σύγκρουσης και εμφυλίου πολέμου», όπως τον χαρακτηρίζει την εποχή εκείνη. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για τον εμφύλιο πόλεμο και τι γνωρίζουμε εμείς σήμερα για το τι μπορεί να είναι ένας εμφύλιος πόλεμος. Η προσπάθεια αυτή, λοιπόν, παραμένει στις στοχεύσεις του, ακόμα και τη δεκαετία του 1850, όταν αυτός και ο κύκλος των υπόλοιπων γνωστών και φίλων παραμένουν πολιτικά απομονωμένοι μετά τη διάλυση της Ένωσης των Κομμουνιστών.

Ωστόσο, το πολιτικό πρόταγμα παραμένει στον δημοσιογραφικό λόγο, λιγότερο στον αμερικάνικο, αλλά και στα γερμανικά κείμενα, όπως επίσης έχουμε και ένα πολύ ωραίο δείγμα πολιτικής κριτικής με τις αποκαλύψεις για τη δίκη των κομμουνιστών στην Κολονία. Ένα πολύ ωραίο κείμενο, με πάρα πολλές ενδιαφέρουσες διαστάσεις.

-Άρα, αυτή η ενότητα θεωρίας-πράξης υφίσταται…

Οπότε, θα έλεγα ότι η πρώτη απόπειρα συνδυασμού, όπως το λέτε, θεωρίας και πράξης θα γίνει με ηρωικό τρόπο στην επανάσταση του 1848 και μετά. Πρέπει να το έχουμε υπόψη γιατί το λέει ο ίδιος ήδη στους «Ταξικούς Αγώνες στη Γαλλία», και να δώσουμε εξήγηση στο γιατί υπήρξε ήττα της επανάστασης, ποιες ήταν οι αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις και ποιος ήταν ο μη ευνοϊκός διεθνής συσχετισμός δυνάμεων. Σ’ αυτά πρέπει να δώσουμε απάντηση, έτσι ώστε να μπορούμε να εξηγήσουμε μετά το όποιο χρονικό διάστημα πώς κινείται και πάλι η κοινωνία προς τον οποιοδήποτε πολιτικό στόχο.

-Τι εκπροσωπεί η δεκαετία του 1850 –με τις πολλές γεωπολιτικές αλλαγές– για το παγκόσμιο γίγνεσθαι και πώς την είδε ο Μαρξ;

Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό και τείνει να ξεχνιέται όταν εστιάζει κανείς στο έργο του Μαρξ. Αν μείνουμε μόνο στη θεωρητική του επίδοση, όπως είθισται, θα εστιάσουμε στα περίφημα Grundrisse, τα οποία γράφονται ως χειμαρρώδεις προσωπικές σημειώσεις στο τέλος της δεκαετίας. Ωστόσο, το διεθνές πλαίσιο είναι πάρα πολύ σημαντικό, διότι στη δεκαετία του 1850 κατά πρώτον θα υπάρξουν οι επιπτώσεις της ήττας της επανάστασης του 1848, η οποία συνδυάζει κοινωνικά και εθνικά ζητήματα σε όλη την Ευρώπη, και κατά δεύτερον, θα αρχίσουν σιγά σιγά να εμφανίζονται ρωγμές στη μεταναπολεόντεια περίοδο.

Δηλαδή η Ιερή Συμμαχία, η οποία είχε νικήσει τον Ναπολέοντα και επέβαλε το μετεπαναστατικό καθεστώς, αρχίζει να έχει ρωγμές, με σημαντικότερο δείγμα αυτού του είδους τον Πόλεμο της Κριμαίας, ο οποίος προϊδεάζει για τους σύγχρονους πολέμους. Ένας πόλεμος θέσεων.

Ο Μαρξ και ο Ένγκελς τον παρακολουθούν δημοσιογραφικά εκ του σύνεγγυς. Πρακτικά ο Ένγκελς αναλαμβάνει τις στρατιωτικές αναλύσεις και ο Μαρξ τις επιπτώσεις κυρίως στη Ρωσία που τον ενδιαφέρει πάρα πολύ, αλλά και στις άλλες εμπλεκόμενες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τον Πόλεμο της Κριμαίας αλλάζει ο ευρωπαϊκός χάρτης. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα δεν υπάρχει Ιταλία. Η Ιταλία σχηματίζεται ως κράτος.

-Με το Risorgimento

Ακριβώς! Και αυτό είναι το ένα, το οποίο εμπλέκεται με την πορεία της Πολωνίας, η οποία αποτελεί το αρνητικό φωτογραφικό ή καλύτερα το μαύρο σημείο της ευρωπαϊκής Ιστορίας, διότι έχει διαμελιστεί επανειλημμένως από άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις και ήδη στην επανάσταση του 1848, και ο Μαρξ και ο Ένγκελς θα ταχθούν αναφανδόν υπέρ της ανεξαρτησίας της Πολωνίας, κυρίως για να περιοριστούν οι ορέξεις της Ρωσίας. Οπότε, ο ευρωπαϊκός χάρτης της δεκαετίας του 1850 είναι ρευστός, όχι πλέον με τον τρόπο που ήταν στη ναπολεόντεια περίοδο, η οποία έχει πλέον κλείσει ως προς τη δυναμική της, ωστόσο ανοίγει μια άλλη δυναμική, αυτή της παγίωσης των εθνικών κρατών που θα κρατήσει έως τα τέλη του 19ου αιώνα.

Να λάβουμε επίσης υπόψη ότι δεν υπάρχει καν η Γερμανία. Υπάρχει μόνο η Πρωσία και μια σειρά από μικρά ή μεγαλύτερα γερμανικά βασίλεια. Αυτός όμως που κάνει παιχνίδι στον γερμανικό χώρο είναι η Πρωσία.

Σταδιακά επίσης αρχίζει να αναδεικνύεται ο ρόλος των ΗΠΑ, γιατί έχουμε τα χρυσορυχεία της Καλιφόρνιας, έχουμε τη διάνοιξη νέων διεθνών εμπορικών οδών στον Παναμά και στην αμερικανική ήπειρο. Άρα ανοίγει ο χάρτης, και τη δεκαετία του 1850 θα έχουμε τον δεύτερο Πόλεμο του Οπίου στην Κίνα, τον οποίο καταγράφει λεπτομερέστατα με ιδιαίτερο σαρκασμό ο Μαρξ. Έχουμε αυτό που αργότερα θα ονομαστεί ιμπεριαλισμός και περιγράφεται εν τοις πράγμασι από τον Μαρξ, ο οποίος δεν χρησιμοποιεί τον όρο με αυτόν τον τρόπο.

-Άρα έχει μια γενική εποπτεία της εποχής του;

Όλες αυτές οι κινήσεις ενσωματώνονται στο δημοσιογραφικό έργο του και μάλιστα υπάρχει μια σύγχρονη ερμηνεία του έργου του, ότι στα μέσα της δεκαετίας ενδιαφέρεται περισσότερο γι’ αυτό που σήμερα θα λέγαμε «διεθνή πολιτική».

Όταν το 1856-7 ξεσπάει μια μεγάλη διεθνής οικονομική κρίση, στρέφει ξανά το ενδιαφέρον του στις οικονομικές μελέτες και στις σημειώσεις που κρατά για την κρίση και δημοσιεύθηκαν μόλις πριν από λίγα χρόνια και αποτελούν μαζί με τα Grundrisse την πρώτη ύλη για το Κεφάλαιο.

Αυτός ο συσχετισμός ρέουσας πραγματικότητας και θεωρητικής επεξεργασίας έγινε σαφής μόλις την τελευταία δεκαετία. Άρα, λειτουργεί ως δέκτης των σημάτων που του δίνει ο ιστορικός ορίζοντας και εμείς σήμερα είμαστε ευτυχείς –ανεξαρτήτως ποια θέση παίρνει καθένας απέναντι στο έργο του– που έχουμε να κάνουμε με μια διαφωτιστική καταγραφή της διεθνούς ιστορίας εκείνη την περίοδο.

-Πολλοί μιλούν για τον Μαρξ ή εξ ονόματός του, πολλοί λιγότεροι τον μελετούν και ακόμα λιγότεροι –όπως έδειξε η Ιστορία– κατάλαβαν την ουσία της σκέψης του. Πού το αποδίδετε αυτό;

Υπάρχει μια διατύπωση, την οποία έχουμε κυρίως στον κύκλο των κοινωνικών επιστημών, που λέει πως όταν μια θεωρία είναι επιτυχημένη, είναι καταδικασμένη να παρεξηγηθεί όταν θα πάει στο πεδίο της πράξης, όταν δηλαδή υπάρξουν απόπειρες εφαρμογής. Το επιχείρημα του Μαρξ είναι ένα επιχείρημα σύνθετο επειδή είναι σύνθετο το αντικείμενο της κριτικής του, δηλαδή η σύγχρονη κοινωνία, αυτή είναι η κριτική της πολιτικής οικονομίας.

Επίσης είναι ένα επιχείρημα πάρα πολύ ριζοσπαστικό και τολμηρό, διότι δεν απαιτεί επιμέρους αλλαγές, αλλά βάζει ως χειραφετικό πρόταγμα την αλλαγή της κοινωνικής μορφής. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει μέχρι την ώρα που το θέτει ως πολιτικό πρόταγμα και μάλιστα το πλαισιώνει και με διεξοδικές μελέτες επιστημονικού λόγου.

Είναι ευνόητο πως όταν εμπλακεί ο θεωρητικός λόγος με ιστορικές διαδικασίες, οι οποίες συμπαρασύρουν πάθη και μονομέρειες, αυτό είναι αναπόφευκτο. Έτσι κινείται η ιστορία. Τότε είναι αυτονόητο ότι θα υπάρξουν μονομερείς αναγνώσεις του θεωρητικού έργου –μπορεί και να μην υπάρχει χρόνος για αναστοχασμό όταν υπάρχει εσπευσμένη πράξη– και από εκεί και πέρα οι στρωματώσεις αυτές του ιστορικού χρόνου έρχονται να επηρεάσουν τις αναγνώσεις των επόμενων γενεών.

-Είναι αυτή η πηγή των παρανοήσεων;

Γι’ αυτό και κάθε φορά η προσέγγιση του έργου του Μαρξ –τουλάχιστον στον 20ό αιώνα– σημαδεύεται και από μεγάλες περιπέτειες: είτε μιλάμε για την κλασική σοσιαλδημοκρατία πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία διαπιστώνει την πρώτη κρίση του μαρξισμού στο εσωτερικό της, είτε μιλάμε για το μεγάλο άνοιγμα που κάνει η ρωσική επανάσταση, άρα και την ανάγκη επιβολής νέας ανάγνωσης και συστηματοποίησης του μαρξικού έργου, είτε μιλάμε για την πιο ριζοσπαστική ανάγνωση που ξεκινάει σταδιακά τη δεκαετία του 1960 και με κάποιον τρόπο μας συνοδεύει μέχρι σήμερα.

Θα έλεγα, λοιπόν, ότι η πρόκληση στην ανάγνωση του έργου του Μαρξ είναι αφενός να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τον δικό του ορίζοντα και τα δικά του εργαλεία και αφετέρου να υποπτευθούμε πού μπορεί να βρίσκονται τα δικά μας σφάλματα και οι δικές μας ροπές για να κάνουμε λάθος. Νομίζω ότι αυτές οι τροπικότητες είναι συνυφασμένες με το ίδιο το αντικείμενο και με τη διαλεκτική παράδοση –το ξέρει πολύ καλά ο Μαρξ και γι’ αυτό κάνει την κριτική της πολιτικής οικονομίας–, οπότε θα έλεγα ότι για κάθε γενιά αποτελεί μια πρόκληση να διαβάσουμε τον Μαρξ, να καταλάβουμε την κοινωνία στην οποία βρισκόμαστε και, ενδεχομένως, να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε.

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ

Ο Θανάσης Γκιούρας είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έγινε διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης. Από τις εκδόσεις ΚΨΜ κυκλοφόρησε πρόσφατα σε δική του μετάφραση το δίτομο έργο «Karl Marx: Κείμενα από τη δεκαετία του 1850».