Sharing is caring!

Μάνος Λαουτάρης

Αρχιτέκτων Μηχανικός Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Τεχνολόγος Γραφικών Τεχνών Α.Τ.Ε.Ι Αθήνας, e.laoutaris@gmail.com

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η οικονομική κρίση αποτελεί το πιο πολυσυζητημένο θέμα των τελευταίων χρόνων. Προκλήθηκε από το συνδυασμό της δημιουργίας νέων αναπτυσσόμενων αγορών και την εξέλιξη των χρηματοπιστωτικών καθεστώτων. Η κρίση εμφανίστηκε ουσιαστικά στην Ελλάδα το 2009, με αποτέλεσμα να μειωθεί η αγοραστική ικανότητα των Ελλήνων και να αλλάξουν οι συνήθειές τους. Πριν την εμφάνιση της κρίσης, οι πολίτες είχαν σε μεγάλο βαθμό απολέσει την ικανότητα της ελεύθερης βούλησης αποφασίζοντας με κριτήρια κοινωνικής αποδοχής, η οποία τους επέβαλε πρότυπα για την επιλογή των τρόπων και των τόπων διασκέδασης και εξόδου. Η κακή χρήση του αστικού ιστού από το κράτος επέτρεψε την αξιοποίηση των δημόσιων χώρων από ιδιώτες με στόχο το κέρδος, αφήνοντας στους πολίτες περιορισμένο χώρο δράσης. Έτσι, η κρίση βρίσκει τους δημόσιους χώρους συρρικνωμένους, εξαιτίας της ανάπτυξης ιδιωτικών δραστηριοτήτων. Η στάση των πολιτών απέναντι στα αστικά κενά αρχίζει να αλλάζει τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της αλλαγής των οικονομικών δυνατοτήτων των πολιτών. Οι τελευταίοι αρχίζουν να βγαίνουν συχνότερα σε δημόσιους χώρους και να περνούν εκεί περισσότερο χρόνο από συνειδητή επιλογή. Παραδείγματα τέτοιων χώρων αποτελούν το Πασαλιμάνι, ο Φλοίσβος, η Πλατεία Ναβαρίνου στα Εξάρχεια, η πλατεία στο Μοναστηράκι και άλλοι. Οι πολίτες φαίνεται να παίρνουν αποφάσεις με μεγαλύτερη κριτική ικανότητα, ανακαλύπτοντας εκ νέου την ελεύθερη βούληση και τις έννοιες των ελευθεριών του ατόμου στους δημόσιους χώρους που γεμίζουν ασφυκτικά. Το θέμα, λοιπόν, που προκύπτει από όλα αυτά είναι ποια στάση οφείλει να κρατήσει ο αρχιτέκτονας όταν καλείται να σχεδιάσει και να προασπίσει τα αστικά κενά.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα τελευταία είκοσι χρόνια η Ελλάδα γνώρισε διάφορες φάσεις αλλαγών, τόσο οικονομικών, όσο κοινωνικών. Οι πολίτες είχαν οικονομικές παροχές που τους επέτρεπαν να ζουν με όποιο τρόπο επιθυμούσαν, χωρίς να αντικατοπτρίζει πάντα ο τρόπος ζωής τους μόνο τις πραγματικές τους επιθυμίες ή ανάγκες, αλλά και κάποιες κοινωνικές επιταγές. Ο ερχομός της δημοσιονομικής κρίσης αναμφίβολα επηρέασε την ζωή των περισσότερων πολιτών, αλλάζοντας τις συνθήκες διαβίωσης, τις ανάγκες αλλά και τις συνήθειές τους. Οι οικονομικές αυτές αλλαγές επηρέασαν τον τρόπο συμπεριφοράς των πολιτών και τον τρόπο ανάπτυξη της πόλης. Όσον αφορά στους ελεύθερους δημόσιους χώρους στις σύγχρονες ελληνικές πόλεις άλλαξαν πολύ, κυρίως στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, καταλήγοντας κυρίως σε μια τρομερή εξάπλωση ιδιωτικών, κάποιες φορές παράνομων, ημι-υπαίθριων ή μη κατασκευών. Από το 2009 και μετά όμως αρχίζει η οικονομική κάμψη, αποτέλεσμα της οποίας φαίνεται να είναι σταδιακή μείωση του ρυθμού εξάπλωσης των κατασκευών σε δημόσιους χώρους. Οι πολίτες φαίνεται να αναζητούν ελεύθερους χώρους και να επιδιώκουν την αξιοποίηση των ήδη υπαρχόντων ως χώρους εκτόνωσης ή διασκέδασης. Οι δημόσιοι αστικοί χώροι φαίνεται να ανασηματοδοτούνται από τους πολίτες και να λαμβάνουν ενεργότερο ρόλο στην λειτουργία της πόλης. Συνεπώς, η αρχιτεκτονική κοινότητα καλείται να προσαρμοστεί και να προσεγγίσει με περισσότερη αυστηρότητα και προσοχή τις αστικές επεμβάσεις. Σκοπός τις διάλεξης αυτής είναι να επισημάνει τις αλλαγές συμπεριφοράς των πολιτών ως προς τους δημόσιους χώρους μέσα από το πρίσμα της συνειδητής ή υποσυνείδητης αντίληψης του βαθμού ελεύθερης βούλησης του καθενός.

2. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Η κρίση είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων που συνέβησαν τις τελευταίες δεκαετίες. Η οικονομική ανάπτυξη σε χώρες της εγγύς και άπω Ανατολής, δημιούργησε νέες αγορές και ανακατανομή του πλούτου. Η μετατόπιση αυτή των αγορών από τα ανεπτυγμένα Δυτικά κράτη στα αναπτυσσόμενα, μπορεί να γίνει αντιληπτή σε συνδυασμό με τη γνώση ότι η ανάπτυξη της Δύσης, μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, ήταν αποτέλεσμα του ελέγχου και της εκμετάλλευσης αποικιών, των οικονομικών οδών και των χωρών της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής. Η απώλεια ελέγχου των πόρων από αυτές τις χώρες, η μετατροπή τους σε αγορές αλλά και η ανάπτυξή τους σε τεχνολογίες με φθηνό εργατικό δυναμικό, επέτρεψε σε χώρες όπως η Ινδία, η Κίνα, η Βραζιλία και άλλες να αναπτυχθούν οικονομικά, διεκδικώντας αγορές των Ευρωπαϊκών κρατών, της Βορείου Αμερικής και της Ιαπωνίας (Σχήμα 1). Ο συνδυασμός της ύπαρξης των νέων αγορών με τη συσσώρευση κεφαλαίων και την εξέλιξη των νομισματικών καθεστώτων (Golden standard, Breton Woods, κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες) δημιούργησαν ένα κενό στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που ουσιαστικά είναι η κρίση.

Σχήμα 1. Το χρηματοοικονομικό μερίδιο των αναδυόμενων αγορών (πηγή: NIC Global Trends 2030)

Στον ελληνικό χώρο η ευημερία και η ανάπτυξη των τελευταίων τριάντα ετών διατηρήθηκε μέχρι λίγα χρόνια μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004. Μια ευημερία για πολλούς πολίτες επίπλαστη, αφού ένα μέρος πολιτών επιδιδόταν σε φαινόμενα υπερκαταναλωτισμού. Όλο και περισσότερες τεχνητές ανάγκες παρουσιάζονταν ως απαραίτητες στους πολίτες, ενώ ένα ευρύ φάσμα τεχνολογιών υποκατέστησε μεγάλο μέρος της άμεσης ανθρώπινης επαφής, ειδικά στις μικρές ηλικίες. Η οικονομική ευρωστία και η ικανότητα απόκτησης όλο και περισσότερων υλικών αγαθών και υπηρεσιών έγινε τα τελευταία χρόνια πριν την κρίση συνιστώσα της κοινωνικής αναγνώρισης.

Μεγάλο μέρος πολιτών κατέληξε να ξοδεύει περισσότερα χρήματα από την αγοραστική του ικανότητα με χρήση καταναλωτικών δανείων και πιστωτικών καρτών από τις τράπεζες. Από το 2007 όμως και κυρίως μετά το 2009 όμως παρατηρείται κατακόρυφη μείωση της καταναλωτικής ικανότητας των πολιτών (Σχήμα 2).

Σχήμα 2. Τελικές καταναλωτικές δαπάνες, κλπ (ετήσια % ανάπτυξη), (πηγή: http://data.worldbank.org)

Η αδυναμία αποπληρωμής των δανείων από τους καταναλωτές σε συνδυασμό με το οικονομικό έλλειμμα των τραπεζών και των ασφαλιστικών ταμείων επιδείνωσε την οικονομική κατάσταση. Αίτιο ήταν και η παροχή μεγαλύτερων χρηματικών δανείων από τα τραπεζικά αποθέματα, με αποτέλεσμα η μη αποπληρωμή τους να οδηγεί τις τράπεζες σε έλλειμμα το οποίο κλήθηκε να καλύψει το κράτος που μετακύλησε το χρέος στους πολίτες με μορφή περικοπών και φόρων.

3. Η ΣΥΡΙΚΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΩΡΟΥ ΓΙΑ ΧΑΡΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Αγορά: «Αρχικώς εκαλείτο ούτω η συνάθροισις του λαού, ιδία των προϊστορικών χρόνων. Κατά τους ιστορικούς χρόνους… η λέξις αγορά κατήντησε να έχη τη σημερινή σημασία της, δηλαδή να σημαίνη είτε δημόσιον, πολυσύχναστον οικοδόμημα πωλήσεως διαφόρων ειδών ή τόπον συναντήσεων δια πολιτικάς ή άλλας συζητήσεις…» (Ορλάνδος Κ., Τραυλός I., 1986)

Ο δημόσιος χώρος ιστορικά ήταν το σημείο συνάντησης και ανταλλαγής απόψεων των πολιτών. Οι δημόσιοι χώροι των ελληνικών πόλεων με το πέρασμα των χρόνων έχασαν σταδιακά την ταυτότητά τους. Από δημόσια κέντρα συνάντησης, ανάπτυξης ιδεών και αλληλεπίδρασης των πολιτών μετατράπηκαν σε ιδιωτικά αφού υπαίθριες ή ημι-υπαίθριες κατασκευές κατέλαβαν την θέση τους (τραπεζάκια και ομπρέλες από καφετέριες και μπαρ). Ο ελεύθερος δημόσιος χώρος στην Ελλάδα θυσιάζεται στο βωμό του κέρδους των δήμων και των ιδιωτών, εις βάρος των πολιτών. Οι πολίτες από την πλευρά τους πολλές φορές αδιαφόρησαν για την καταπάτηση των δημόσιων χώρων. Αυτό συνέβη γιατί ο δημόσιος χώρος στην Ελλάδα δεν έχει την αξία που του αρμόζει, με αποτέλεσμα πλατείες που δεν λειτουργούν ως πλατείες (Ομόνοια), που κατακλύζονται με κατασκευές (πλατεία Αλεξάνδρας στον Πειραιά), χώρους κλειστούς και ρημαγμένους, εγκαταλελειμμένους από τους δήμους (Ζέα, Φρεατίδα).

4. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ

«Το πρόβλημα της φύσης του ελεύθερου πράττειν και της σχέσης του με την προέλευση και τις συνθήκες της υπεύθυνης συμπεριφοράς» (Φιλοσοφικό λεξικό του Cambridge, 2011). Ο άνθρωπος πάντα είχε την τάση να θέλει να ανήκει σε μια ομάδα. Μια ομάδα αποτελεί ένα σύνολο ατόμων με διαφορετικά χαρακτηριστικά και δυνατότητες και αυτό της δίνει συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις ικανότητες ενός και μόνου ατόμου. Με την ίδια λογική μια ομάδα που λειτουργεί κάτω από συγκεκριμένους κανόνες και πρότυπα, συμπεριφέρεται επιφυλακτικά απέναντι σε ένα άτομο με διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις. Συνεπώς, έστω και ασυνείδητα ο άνθρωπος έχει την τάση να ακολουθεί τα κοινωνικά πρότυπα για να αποφύγει τον κίνδυνο της αποξένωσης. Η έννοια της ελευθερίας καθορίζεται από το νόημα του όρου, και θα μπορούσε να χωριστεί ως πρακτική ελευθερία και ηθική ευθύνη. Σύμφωνα με το φιλοσοφικό λεξικό του Cambridge στο λήμμα που αναφέρεται στην ελεύθερη βούληση «Οι περισσότερες ερμηνείες του όρου “ελεύθερος” έχουν δυο κοινά στοιχεία. Κατ’ αρχάς η ελευθερία απαιτεί την απουσία καθορισμού ή συγκεκριμένων ειδών καθορισμού· και, δεύτερον, πράττει και επιλέγει κανείς ελεύθερα μόνο εάν κάθε προσπάθειά του, για να μιλήσουμε σωστά, είναι δική του» (Φιλοσοφικό λεξικό του Cambridge, 2011). Κάτω από αυτό το πρίσμα της ελευθερίας, οποιοσδήποτε εξωτερικός παράγοντας υποκινεί ή καθοδηγεί τις πράξεις μας, στερεί ένα μέρος της ελεύθερης βούλησης μας και της ικανότητας μας να λαμβάνουμε αντικειμενικές αποφάσεις. Η κοινωνία και οι καταναλωτικές συνήθειες συχνά οδηγούν σε ελεγχόμενες αποφάσεις για τις πράξεις μας στηριζόμενες σε συναισθήματα. Ο Σπινόζα μιλώντας για τις συναισθηματικές επιρροές είπε ότι:

«Η συναισθηματική επήρεια προς ένα πράγμα που το φανταζόμαστε ως αναγκαίο είναι, υπό ίσους όρους, εντονότερη παρά προς ένα πράγμα δυνατό ή ενδεχόμενο, ήτοι μη αναγκαίο.»

Μπαρούχ Σπινόζα, Ηθική, Περί της ανθρώπινης δουλείας, πρόταση 11 εκδ. ΕΚΚΡΕΜΕΣ, Αθήνα 2009

Με άλλα λόγια ο κίνδυνος αποκλεισμού από την ομάδα, στερεί από το άτομο την ελευθερία επιλογής με βάση τις πραγματικές του επιθυμίες, προβάλλοντας τις επιθυμίες του κοινωνικού περίγυρου ως δικές του.

Πλέον ο πολίτης για να θεωρηθεί αποδεκτός από το κοινωνικό σύνολο ήταν (και είναι) υποχρεωμένος να ακολουθεί καταναλωτικές τάσεις και πρότυπα. Η ανάγκη αυτή για την πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, σε συνδυασμό με την ανάγκη αποδοχής από το σύνολο καθιστά τον πολίτη έμμεσα δέσμιο κάποιων παρόχων, στερώντας του μέρος της ικανότητας να αποφασίζει ανεπηρέαστος και ελεύθερος από τα κοινωνικά πρότυπα.

5.    Ο ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Όπως είδαμε στην προηγούμενη ενότητα οι πολίτες δρουν, καταναλώνουν και αντιδρούν με βάση κοινωνικά πρότυπα και τάσεις. Μετά την έλευση της οικονομικής κρίσης πολλοί πολίτες αναγκάστηκαν να αλλάξουν τρόπο ζωής και ως προέκταση της αλλαγής κάποιων συνήθειών τους, άλλαξαν και την στάση τους απέναντι στο δημόσιο χώρο. Πολίτες οι οποίοι είχαν συνδέσει τον όρο της διασκέδασης με καφετέριες, νυχτερινά κέντρα και μαγαζιά, περνούν πλέον περισσότερο χρόνο σε δημόσιους χώρους, που πολλές φορές συνορεύουν με τα ιδιωτικά καφέ και μπαρ. Η απώλεια της οικονομικής ευρωστίας έκανε πολλούς ανθρώπους να αναθεωρήσουν τους τρόπους διασκέδασης που επέλεγαν παλιότερα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ισχυροποίηση της ατομικής βούλησης καθώς ο πολίτης επιλέγει πλέον πιο συνειδητά που θα ξοδέψει τα χρήματα του, μη υποχωρώντας σε πρότερες μορφές διασκέδασης που ίσως επέλεγε από συμβιβασμό ή καταναλωτικές τάσεις. Σύμφωνα, επομένως, με τον ορισμό για την ελεύθερη βούληση, ότι δηλαδή η ελευθερία είναι και συνάρτηση των παραγόντων που επηρεάζουν κάθε άτομο, εφόσον οι αποφάσεις είναι περισσότερο συνειδητές και αυθόρμητες, το άτομο είναι περισσότερο συνειδητοποιημένο απ’ ότι ήταν πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης και άρα περισσότερο ελεύθερο. Η ικανότητα της επιλογής του ελεύθερου χώρου δίνει στον υποβαθμισμένο δημόσιο χώρο την ευκαιρία να επανεκτιμηθεί και να διεκδικηθεί από τους πολίτες εφόσον πλέον χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο. Η δυναμική αλληλεπίδρασης των πολιτών στο δημόσιο χώρο είναι μεγαλύτερη από αυτή των ιδιωτικών χώρων αφού στο δημόσιο χώρο εκλείπουν τα απόλυτα όρια του ιδιωτικού (όπως τα τραπέζια, οι καρέκλες κ.α.). Επίσης ο δημόσιος χώρος δίνει στους πολίτες πληθώρα αστικών θεάσεων, στατικών ή μη και κατά κανόνα επιτρέπει και προωθεί την ανάπτυξη συζήτησης και προβληματισμού.

6.    Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΧΩΡΙΚΑ ΔΙΠΟΛΑ

Ο δημόσιος χώρος έρχεται λοιπόν να προσφερθεί στον πολίτη για την έξοδό του. Ειδικά οι νεαρές ηλικίες (15 – 35 ετών) επιλέγουν την έξοδο και την παραμονή τους σε κάποιο δημόσιο χώρο καταναλώνοντας ποτά ή τρόφιμα που προμηθεύονται από περίπτερα ή φαστ φουντ. Ο δημόσιος χώρος επανακτά τον πρωταρχικό του ρόλο ως σημείο συνάντησης και συζήτησης, ενώ προσφέρει το πλεονέκτημα της χαλαρότητας και της αντίληψης του αστικού τοπίου. Ο όλο και αυξανόμενος αριθμός πολιτών σε δημόσιους χώρους δημιουργεί έντονα την αίσθηση της αναβίωσης ενός είδους «αρχαίας αγοράς». Δίπλα από παλαιότερα πολυσύχναστους πόλους διασκέδασης, οι πολίτες δημιούργησαν πόλους υπαίθριας συνάντησης, ουσιαστικά επανακατοικώντας και επανακατακτώντας το δημόσιο χώρο. Ο δημόσιος χώρος διεκδικείται ξανά από τους πολίτες, που καταλαμβάνουν τα αστικά κενά και επιδιώκουν την απελευθέρωση και άλλων δημόσιων χώρων.

Τρόποι διασκέδασης και συλλογικών εμπειριών επανεμφανίζονται στο δημόσιο χώρο. Μετά από σχετική έρευνα οι ηλικιακές ομάδες από 20 έως 35 προτιμούν σε ικανοποιητικό βαθμό να καταναλώσουν καφέ, αλκοόλ ή φαγητό που αγοράζουν από περίπτερα και καταστήματα σε κάποιο δημόσιο χώρο, παρά μέσα στους χώρους των καταστημάτων, με στόχο την εξοικονόμηση χρημάτων (Σχήμα 3). Σημαντικός είναι επίσης ο βαθμός των ατόμων ηλικίας 15 – 20 ετών που βγαίνουν στο δημόσιο χώρο αντί να συχνάζουν στα καφέ, όπως συνέβαινε τα παλαιότερα χρόνια.

Σχήμα 3. Ποσοστό εξόδων σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους που προέκυψε μετά από επιτόπια στατιστική έρευνα σε αριθμό πενήντα ατόμων ηλικίας 20 – 35 ετών (έρευνα: Μάνος Λαουτάρης).

Σχήμα 4. Ποσοστό εξόδων σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους που προέκυψε μετά από επιτόπια στατιστική έρευνα σε αριθμό πενήντα ατόμων ηλικίας 15 – 20 ετών (έρευνα: Μάνος Λαουτάρης).

Με δεδομένο τους ήδη υπάρχοντες δημόσιους χώρους, υπάρχουν δυο είδη χώρων που αξιοποιούνται από τους πολίτες :

Η πρώτη κατηγορία είναι δημόσιοι χώροι διαμορφωμένοι κατάλληλα ώστε να συμβάλουν στην παραμονή των πολιτών σε αυτές. Τέτοιοι χώροι είναι η πλατεία στο Μοναστηράκι, στην οποία συνυπάρχουν κατασκευές που απευθύνονται στους πολίτες, όπως κάποια ξύλινα ντεκ που χρησιμοποιούνται ως παγκάκια, αλλά και άλλες κατασκευές όπως οι εξαερισμοί του μετρό, οι οποίοι επίσης λειτουργούν σαν πλατφόρμες για να κάθονται πολίτες αν και δεν είναι αυτός ο ρόλος τους. Άλλη περίπτωση αποτελεί η προβλήτα στον Φλοίσβο, πολλές φορές ασφυκτικά γεμάτη με τον δημόσιο χώρο να έρχεται σε έντονη αντίθεση με τα παραπλήσια καφέ, που αρκετές φορές έχουν λιγότερο κόσμο από την προβλήτα (Σχήμα 5).

Η δεύτερε κατηγορία είναι δημόσιοι χώροι χωρίς συγκεκριμένες διαμορφώσεις, στις οποίες οι πολίτες αξιοποιούν τις είδη υπάρχουσες κατασκευές αλλάζοντας την χρήση τους. Τέτοια περίπτωση αποτελεί το Πασαλιμάνι στον Πειραιά, όπου ο κόσμος χρησιμοποιεί το πεζούλι που οριοθετεί το πεζόδρομο ως ένα τεράστιο παγκάκι, καθώς τα υπάρχοντα παγκάκια, που έχει τοποθετήσει ο δήμος, είναι λίγα και κατεστραμμένα. Πληθώρα κόσμου συχνάζει στο σημείο αυτό, αντί να συγκεντρώνεται στα παρακείμενα φαγάδικα, μπαρ και καφέ. Δυο άλλες περιπτώσεις αποτελούν τα βράχια, στο σημείο που έβγαλε τους λόγους του προς τους Αθηναίους ο Απ. Παύλος, τα οποία συχνά οι νέοι αποκαλούν «βραχάκια», και τα πεζούλια που υπάρχουν κατά μήκος της Διονυσίου Αρεοπαγίτου και της Αποστόλου Παύλου.

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί η πλατεία Ναβαρίνου στα Εξάρχεια, επειδή είναι δημιουργημένη από τους κατοίκους της περιοχής, όμως δεν αποτελεί μέρος αστικού σχεδιασμού και οι λόγοι δημιουργίας της δεν είναι κατά μεγάλο μέρος συσχετισμένοι με την κρίση.

Σχήμα 5. Η προβλήτα του Φλοίσβου και η πλατεία Μοναστηριακίου. (φώτο: Μάνος Λαουτάρης)

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι δημόσιοι χώροι αποτελούν ένα παραμελημένο κομμάτι του αστικού χώρου. Οι πολίτες πολλές φορές στάθηκαν με αδιαφορία στην παρακμή των δημόσιων χώρων, οι οποίοι με τη σειρά τους παραχωρήθηκαν σε ιδιώτες για εκμετάλλευση. Παράλληλα η ανάγκη κοινωνικής αναγνώρισης και καταξίωσης έθεσαν αναχώματα στην δυνατότητα αυθόρμητης επιλογής των πολιτών, επηρεάζοντας την ικανότητα ελεύθερης βούλησης των τελευταίων. Η κρίση ίσως μπορεί να ιδωθεί ως μια ευκαιρία να επανακτηθεί αυτή η ελευθερία αφού πλέον οι μειωμένες οικονομικές δυνατότητες οδηγούν σε περισσότερο μετρημένες και ζυγισμένες αποφάσεις. Μια απόφαση των πολιτών είναι και η αξιοποίηση των ελεύθερων χώρων της πόλης ως επιλογή για συζητήσεις, βόλτα και διασκέδαση. Η αρχιτεκτονική καλείται να συνδράμει στην ενίσχυση των δημόσιων χώρων, που τόσο έχουν παραμεληθεί, ώστε να γίνουν κέντρα πολιτισμικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Ο αρχιτέκτονας, ως άτομο έχει την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσει τη στάση του απέναντι στις κοινωνικές απαιτήσεις και να λάβει υπ’ όψιν του τον προβληματισμό που

μπορεί να προκύψει από την ανάγκη πιο οργανωμένων και περισσότερων δημόσιων χώρων, εφόσον πλέον οι πολίτες «κατοικούν» τις πλατείες, τους πεζόδρομους και τα πεζούλια.

Έτσι η δημοσιονομική κρίση και οι συνέπειες της, αρνητικές κατά κόρον, ίσως μπορέσει να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση της σκέψης των ατόμων, τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της ελευθερίας για τον καθένα, αλλά να αποτελέσει και μια ευκαιρία ανάκαμψης των αστικών δημόσιων χώρων.

7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μισέλ Φ., 2007. Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, εκδόσεις Καλέντης, Αθήνα. Ορλάνδος Α., Τραυλός I., “Αγορά”, Λεξικόν Αρχαίων Αρχιτεκτονικών Όρων, Βιβλιοθήκη της Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρία, αριθ. 94, Αθήνα 1986 Σπινόζα Μ.., 2009. Ηθική, εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα.

Σημαιοφορίδης Γ., 2005. Διελεύσεις. Κείμενα για την αρχιτεκτονική και την μετάπολη, εκδόσεις Metapolis Press, Αθήνα.

Kapitan Tomis, “Το πρόβλημα της ελεύθερης βούλησης”, Φιλοσοφικό λεξικό του Cambridge, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2011.

National Intelligence Council, 2012. « Global Trends 2030: Alternative Worlds», Available from: http://www.oecd.org Worldbank data, Available from: http://data.worldbank.org