Τι είδος πόλης θέλουμε είναι αδιαχώριστο από το τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε
Το ερώτημα του τι είδος πόλης θέλουμε είναι αδιαχώριστο από το τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε.
Ο Ντέιβιντ Χάρβεϊ καλεί τα κοινωνικά κινήματα να κατοχυρώσουν το «δικαίωμά τους στην πόλη» – το δικαίωμα να ξαναφτιάξουν μια διαφορετική εικόνα για την πόλη.
Ντέιβιντ Χάρβεϊ
Ποιες ποιότητες θα πρέπει να χαρακτηρίζουν μια βιώσιμη πόλη;
Με το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού να ζει πλέον σε πόλεις, είναι ξεκάθαρο ότι δεν μπορούν να υπάρξουν λύσεις στα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα χωρίς μείζονες αναδομήσεις και αναδιατάξεις του τρόπου ζωής στην πόλη. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μια μοναδική «μαγική» λύση για τη δημιουργία μιας βιώσιμης πόλης. Χρειάζεται να εργαστούμε ταυτόχρονα πάνω στις διαφορετικές πτυχές της ζωής στην πόλη. Διακρίνω έξι ζητήματα ιδιαίτερης σημασίας, έχοντας επίγνωση ότι το πώς συνταιριάζουν και αλληλεπιδρούν τελικά καθορίζεται από το πώς εξελίσσεται μέσα στον χρόνο η σχέση πόλης και φύσης.
1. Τι είδους σχέση με τη φύση οραματίζεστε και με τι οικολογικό αποτύπωμα;
Η πόλη θα πρέπει να ιδωθεί ως ένα αυτοτελές μεταβολικό και οικολογικό σύστημα και κατά συνέπεια ως ένα ζωντανό και όλο και πιο κυρίαρχο κομμάτι του φυσικού κόσμου στον οποίο ζούμε. Ενώ, κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει κάτι το αφύσικο στη Νέα Υόρκη, οι ποιότητες του αστικού περιβάλλοντος που δημιουργούμε αποτελεί κεντρικό ζήτημα. Οι ποιότητες αυτές δεν αφορούν μόνο τις ανθρώπινες ανάγκες, αλλά επίσης τη διατήρηση ολόκληρου του οικοσυστήματος από το οποίο εν τέλει εξαρτόμαστε.
2. Το ζήτημα των τεχνολογιών είναι κρίσιμο.
Τα πάντα, από τις μεταφορές και τις τηλεπικοινωνίες, την παραγωγή ενέργειας, τις οικιακές συσκευές, την παροχή νερού και τη διαχείριση αποβλήτων (ανακύκλωση) μέχρι ζητήματα δημόσιας υγείας και οικιστικού και χωρικού σχεδιασμού – όλα αυτά απαιτούν προσεκτική αξιολόγηση σε σχέση με την οικολογία της πόλης.
3. Οι κοινωνικές σχέσεις και η κατανομή εργασίας συνδέονται ευθέως με τεχνολογικές επιλογές και με τη σχέση με τη φύση.
Ο ανταγωνισμός της καπιταλιστικής ανάπτυξης είναι η κινητήρια δύναμη πολλών από τις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μας. Οι κοινωνικές ανισότητες και οι δομές διάκρισης φύλου, φυλής και εθνικότητας, που επιφέρει αυτός ο ανταγωνισμός, δεν ευνοούν πρακτικές βιωσιμότητας. Η πόλη μπορεί να αποτελέσει το πεδίο στο οποίο μπορούμε να εργαστούμε για την κατασκευή νέων υποδειγμάτων κοινωνικών σχέσεων, σε τοπικό και μητροπολιτικό επίπεδο.
4. Η οργάνωση των παραγωγικών συστημάτων σχετίζεται με την οργάνωση της κοινωνικής και τεχνικής διαίρεσης της εργασίας και με τις τεχνολογίες.
Το σύστημα αυτό καθοδηγείται από ένα πολιτικό οικονομικό σύστημα στο οποίο οι καταναγκαστικοί νόμοι του ανταγωνισμού και οι αξίες της αγοράς αποκτούν προτεραιότητα έναντι του χώρου και του χτισμένου περιβάλλοντος. Η παραγωγή του χώρου και του χτισμένου περιβάλλοντος αλλά και οι αποφάσεις σχετικά με ποια αγαθά και υπηρεσίες θα πρέπει να παράγονται και κάτω από ποιες εργασιακές συνθήκες είναι θεμελιώδεις για το μετασχηματισμό της φύσης σε αστική ζωή. Πειράματα με νέα συστήματα παραγωγής και αναπαραγωγής είναι κρίσιμα στην αναζήτηση πιο βιώσιμων μορφών αστικοποίησης.
5. Η αστική εμπειρία αναδεικνύει συγκεκριμένες νοητικές συλλήψεις του κόσμου και των πολιτικών υποκειμενοτήτων.
Αυτές οι νοητικές συλλήψεις μπορούν να μας μετατοπίσουν προς μια νέα αρχιτεκτονική, νέα κριτήρια σχεδιασμού και νέες οπτικές της ζωής στην πόλη. Οι νέες ιδέες μπορεί να είναι υλική δύναμη στη δημιουργία της πόλης και χρειάζεται να απελευθερωθούν, για να εξερευνήσουν νέες κοινωνικές σχέσεις, νέες σχέσεις με τη φύση, νέες τεχνολογίες κλπ.
6. Οι ποιότητες της καθημερινής ζωής και η καλλιέργεια μιας αίσθησης ευημερίας (ή άγχους και δυσφορίας) της ζωής στο δρόμο, στην αγορά, στις γειτονιές, σχολεία, κατοικίες και χώρους εργασίας, κάνουν την πόλη ένα πεδίο συνάντησης, διασκέδασης, σκληρής δουλειάς και ανάπαυσης. Οι χάρες και αγωνίες της καθημερινής ζωής στους χώρους της πόλης, η μονοτονία της αστικής ρουτίνας, τα ερεθίσματα και η μπλαζέ συμπεριφορά, όλα είναι μέρος της καθημερινής ζωής που διαμορφώνει και τον αστικό ακτιβισμό. Την ίδια στιγμή, διαρκώς διαμορφώνεται αδιάκοπα από τεχνολογικές επιλογές, φυσικά γεγονότα (τυφώνες, σεισμούς, επιδημίες), τις ίδιες τις τεχνολογίες κ.λπ.
Αυτό που έχει σημασία εδώ είναι πως αυτά τα έξι στοιχεία συν-εξελίσσονται με τον καιρό: όταν αλλάζει κάποιο από τα στοιχεία, δεν αργούν μετατοπίσεις και στα άλλα. Η πόλη πρέπει να ειδωθεί συνεπώς σαν ένα σύνολο πρακτικών σε όλες αυτές τις διαστάσεις. Οι προοπτικές δημιουργίας και επαναδημιουργίας της πόλης με βάση μια άλλη εικόνα και λογική είναι πάντοτε εδώ. Χρειάζεται να αδράξουμε αυτές τις προοπτικές για να μετασχηματίσουμε την πόλη σύμφωνα με τις επιθυμίες της καρδιάς μας.
Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις για τις πόλεις ανά τον κόσμο;
Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι να ξεπεράσουμε τις παρωχημένες αντιλήψεις μας και να εκφράσουμε ένα διαφορετικό όραμα για την πόλη ως πολιτικό σώμα, ως ένα σύνολο πρακτικών που μπορούν να ανακατασκευαστούν σε μια εντελώς διαφορετική εικόνα από αυτή που είναι κυρίαρχη σήμερα. Έχουμε δημιουργήσει έναν αστικό κόσμο μέσα στον οποίο είμαστε υποχρεωμένοι να ζήσουμε και στη διαδικασία κατασκευής αυτού του κόσμου ανακατασκευάσαμε τους ίδιους μας τους εαυτούς. Το ερώτημα σχετικά με το είδος της πόλης που θέλουμε είναι αδιαχώριστο από το τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε.
Η απόπειρα να αναδημιουργήσουμε τη ζωή στην πόλη (και κατά συνέπεια εμάς τους ίδιους) με βάση μια διαφορετική εικόνα προϋποθέτει μεγαλύτερο βαθμό εκδημοκρατισμού από αυτόν που υπάρχει σήμερα. Είναι επίσης κρίσιμο για όλα τα κοινωνικά κινήματα να κατοχυρώσουν το “δικαίωμά τους στην πόλη” – το δικαίωμα να ξαναφτιάξουν μια διαφορετική εικόνα για την πόλη. Αυτή η διαδικασία θα είναι συγκρουσιακή αλλά πρέπει να είναι ευπρόσδεκτη. Δεν υπάρχει κάτι χειρότερο από μια παθητική και φοβική συναίνεση για τη διατήρηση του υπάρχοντος στάτους κβο, που είναι βεβαίως μη βιώσιμο τόσο με περιβαλλοντικούς όσο και με κοινωνικούς όρους.
Ποιες είναι οι πιο υποσχόμενες ιδέες και πρωτοβουλίες που μπορούν να κάνουν πιο βιώσιμη τη ζωή στην πόλη;
Η διεκδίκηση του δικαιώματος στην πόλη και το κίνημα περιβαλλοντικής δικαιοσύνης είναι ελπιδοφόρα σημάδια. Όπως και οι προσπάθειες μεγαλύτερου εκδημοκρατισμού της αστικής διακυβέρνησης (στους προϋπολογισμούς και τον σχεδιασμό), αλλά και για να παρθεί πίσω η πόλη ως ένα ασφαλές περιβάλλον, που όλες οι ομάδες αναπτύσσονται και διεκδικούν μια θέση στον ήλιο.
