Για το Ρήγα και τους Συντρόφους του

Sharing is caring!

Του Γιώργου θ. Σπηλιώτη, Δικηγόρου, τέως πρόεδρου της επιτροπής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και κατά του ρατσισμού Καλαμάτας

Ο Ρήγας

γεννήθηκε το 1757 στο χωριό Βελεστίνο του Θεσσαλικού κάμπου και φοίτησε στη σχολή της Ζαγοράς και πιθανόν να δίδαξε και ο ίδιος για κάποιο διάστημα στο χωριό Κισσός του Πηλίου. Πήγε στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη είτε για ανώτερες σπουδές είτε για εμπόριο όπου και συνδέθηκε με φαναριώτικους κύκλους και από το 1788 βρίσκεται στη Βλαχία, όπου πέρα από τις επαγγελματικές του ασχολίες συνδέθηκε με λόγιους κύκλους του Βουκουρεστίου. Στο Βουκουρέστι είναι πιθανόν να μυήθηκε στον ιακωβινισμό από τον Emile Gaudin  πρόξενο της επαναστατικής Γαλλίας.

Στη Βιέννη

που πήγε το 1790 και για δεύτερη φορά το 1796-1797 εξέδωσε μια σειρά από έργα. Τόσο το φιλολογικό, όσο και το πολιτικό του έργο (Απάνθισμα Φυσικής, το Σύνταγμα του κ.λπ., καθώς και οι χαρτογραφίες του) είναι στενά δεμένα μεταξύ τους, αποβλέπουν στον εθνικό και δημοκρατικό φρονηματισμό και εισάγουν καινούριες ιδέες με απαράμιλλη δημεγερτική σκοπιμότητα. Τα τραγούδια του ο «Θούριος», ο «Πατριωτικός Ύμνος» και  το   «Τι  καρτερείτε   φίλοι   και  αδελφοί» χρησίμευσαν στην πλατιά διάδοση των ιδεών του της Δημοκρατίας, της ισότητας, της συναδέλφωσης των λαών και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο Fauriel αρκετά χρόνια μετά τη σύνθεση του θα καταγράψει το «Θούριο» μεταξύ των δημοτικών τραγουδιών. Οι ιερολοχίτες το τραγουδούσαν όταν τους πήγαιναν οι Τούρκοι για εκτέλεση μετά τη μάχη στο Δραγασάνι και ο Αθανάσιος Διάκος θα τελειώσει την εμπνευσμένη ομιλία τους στους ξεσηκωμένους της Λιβαδειάς με τους στίχους του: «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή». Οι Έλληνες αγωνίστηκαν το ’21 για τη λευτεριά τους έχοντας στα χείλη τους τις στροφές των τραγουδιών του Ρήγα. Τα τραγούδια του τα τραγουδούσαν όλοι οι Βαλκάνιοι, αλλά πέρα και από τα Βαλκάνια το «Θούριο» τον τραγουδούσαν Γάλλοι και Ιταλοί, ενώ λέγεται ότι άρεσε ιδιαιτέρως στον Γκαριμπάλντι.

Με το συγγραφικό

και μεταφραστικό έργο του δεν απέβλεπε μόνο στην πνευματική χειραφέτηση των ραγιάδων και την ιδεολογική προετοιμασία της επανάστασης, αλλά σχεδίασε και την πολιτεία που θα αντικαθιστούσε το δεσποτικό καθεστώς του σουλτάνου. Ο Ρήγας εκπροσωπεί την επαναστατική, δημοκρατική, εναλλακτική λύση στην τυραννία, μακριά τόσο από την υποταγή, όσο και από τη φωτισμένη απολυταρχία. Μίλησε και έγραψε στη γλώσσα του ελληνικού δημοκρατικού πατριωτισμού. Η πολιτεία που σχεδίασε περιέκλειε ισότιμα μέσα της όλους τους υπόδουλους λαούς της Βαλκανικής. Ένα δημοκρατικό και φιλελεύθερο πολίτευμα, χωρίς βασιλείς, αυτοκράτορες ή σουλτάνους, με φορέα και κυρίαρχο το λαό. Θα δημιουργείτο η Ελληνική Δημοκρατία, το πανανθρώπινο ιδανικό εκείνης της εποχής. Για το επαναστατικό του όραμα, η εθνική ανεξαρτησία συνιστούσε αναγκαία προϋπόθεση για την ανθρώπινη και κοινωνική ελευθερία. Μπορεί την εποχή που ο Ρήγας οραματιζόταν την πολυεθνική δημοκρατία του να πρόβαλαν στο προσκήνιο τα εθνικά κράτη, όμως το έργο του δεν χάνει την  αξία του:  προωθούσε τη  φιλία  και αλληλεγγύη  των λαών της Βαλκανικής για την κοινή αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού.

Το έργο του

πάντα επίκαιρο. Το μαρτυρούν οι επανεκδόσεις των βιβλίων του που γίνονται ακόμα και σήμερα, τα αλλεπάλληλα αφιερώματα στο έργο και τη δράση του, η διαχρονική αξία του κοινωνικού περιεχομένου διατάξεων του Συντάγματος του, οι θεσμοί άμεσης δημοκρατίας, το πνεύμα του κατά των φυλετικών διακρίσεων κ.λπ. Στα κείμενα του Ρήγα (Διακήρυξη Δικαιωμάτων – σχέδιο Συντάγματος) βρίσκονται διατάξεις που τις συναντά κανείς στα Συντάγματα του 20^ου αιώνα. Τα κείμενα του ξεπερνούν σε αρκετά σημεία το πρότυπο τους, το Σύνταγμα της Γαλλίας του 1793 κυρίως, και δεν αποτελούν μια απλή μετάφραση. Θιασώτης ο Ρήγας της ενότητας θεωρίας και πράξης αποφάσισε να κατέβει στην Ελλάδα για να στηρίξει την Επανάσταση στις ντόπιες δυνάμεις. Δυστυχώς όμως προδομένος από Έλληνα συνελήφθη στην Τεργέστη στις 19 Δεκέμβρη 1797 από την αυστριακή αστυνομία. Μαζί του συνελήφθησαν και αρκετοί συνεργάτες του. Μετά από ανακρίσεις του ίδιου και των συνεργατών του παραδόθηκαν οι οκτώ εκτελεσθέντες στους Τούρκους στις 9 Μάη 1798.

Το μήνυμα

του Ρήγα όμως δεν το ένιωσαν όλοι. Το Πατριαρχείο στράφηκε εναντίον του (κατάσχεση με συνοδεία απειλών του έργου του). Για την Εκκλησία η ελευθερία είχε θρησκευτική (ιεροτελεστική) σημασία, ενώ ο Ρήγας ήταν θιασώτης της πολιτικής ελευθερίας. Ο Θούριος του δεν ήταν ένα απλό τραγούδι, αλλά μια επαναστατική προκήρυξη για δράση, σε αντίθεση με τη θεόθεν βασιλεία του σουλτάνου, που διακήρυσσε η Εκκλησία και την πολιτική της νομιμοφροσύνης που ακολουθούσε. Ο Ρήγας υπήρξε από τους κορυφαίους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ενώ ο Γρηγόριος Ε’ που καταδίκασε το έργο του (Νέα Πολιτική Διοίκησις) κατεξοχήν αντίπαλος του Διαφωτισμού. Το έργο του το καταδίκασε η ηγεσία της Εκκλησίας, η μερίδα εκείνη (πλειοψηφική) που ακολουθούσε την πολιτική της νομιμοφροσύνης απέναντι στο σουλτάνο, όχι ο απλός ιερωμένος που ζούσε και αυτός στο πετσί του τη σκλαβιά. Αντίθετα, το Ρήγα τον τίμησαν ο Κοραής, ο Ανώνυμος της Ελληνικής Νομαρχίας και ο απλός λαός που τραγουδούσε τα τραγούδια του και εμπνεόταν από το έργο και τη θυσία του ίδιου και των συντρόφων του.

Ο Ρήγας και οι σύντροφοι του θα παραμείνουν στη μνήμη μας, γιατί υπήρξαν από αυτούς που με το έργο τους κράτησαν «ζωντανές» στους υπόδουλους τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Από αυτούς που με το έργο τους και τη θυσία τους συνέβαλαν στην Επανάσταση του 1821. Γεγονός που δεν οδήγησε μόνο στη συγκρότηση ελληνικού κράτους, αλλά σάλπισε και τις γαλλικές επαναστατικές ιδέες στην Ευρώπη και αποτέλεσε πλήγμα κατά της Ιερής Συμμαχίας των μοναρχών. Και αυτό είναι η μεγάλη προσφορά της Ελληνικής Επανάστασης στην ιστορία της ανθρωπότητας.

1. Λουκά Αξελού, Ρήγας Βελεστινλής.
2. Περ. Αντί, τεύχος 652/16-1-1998.
3. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, εκδοτική Αθηνών, τ. ΙΑ’.
4. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.  1^ος, έκδοση Τα Νέα – Ελληνικά Γράμματα.
5. Τάσου Βουρνά, Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, τ. 1^ος.
6. Ρήγα Βελεστινλή,  Τα Επαναστατικά,  έκδοση  Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών — Βελεστίνου – Ρήγα.
7. Δημήτρη Φωτιάδη, Η Επανάσταση του ’21.