Το φαράγγι του Ριντόμου αποτελεί ένα δημιούργημα της φύσης ιδιαίτερου κάλους, με ωραιότατους γεωμορφολογικούς σχηματισμούς, ποικιλομορφία ειδών πανίδας και χλωρίδας και είναι χώρος κατάλληλος για αναψυχή, φυσική άσκηση και πεζοπορία, με ειδική αισθητική και τουριστική σημασία. Περπατώντας είτε στο φαράγγι του Ριντόμου είτε σ’ εκείνο του Βυρού, έχετε πολλές πιθανότητες να συναντήσετε κόσμο. Οι τουρίστες, τα έχουν ανακαλύψει και τα «ξεκοκαλίζουν». Οι περισσότεροι τουριστικοί οδηγοί που κυκλοφορούν στην Ευρώπη μιλούν με θαυμασμό γι’ αυτά τα φαράγγια .
Το φαράγγι βρίσκεται στην αρχή της Μεσσηνιακής Μάνης, 15 χλμ. από την Καλαμάτα και ξεκινά από τις εκβολές του ρέματος Σάνταβα στην ακτή της Σάντοβας και φτάνει κάτω από την κορυφή του Προφήτη Ηλία του Ταύγετου, σε μήκος 21 χλμ..Προς τη μεριά της θάλασσας, το φαράγγι λέγεται Φαράγγι της Κοσκάρακας.
Τα εξαιρετικά καλντερίμια στα Πηγάδια και στα Αλτομιρά αποτελούν φυσική δίοδο προς το Φαράγγι του Ριντόμου, ενώ η πρόσβαση γίνεται και από τις Γαϊτσές ή από την Κοσκάρακα (Κοσκάργα), με το υπέροχο γεφύρι, στην παλαιά οδό Καλαμάτας – Κάμπου.
Ένα από τα αξιοθέατα στο Φαράγγι του Ριντόμου είναι το πέτρινο Πηγαδιώτικο γεφύρι. Έχει δύο τόξα, το ένα πάνω από το άλλο, ενώνοντας τις όχθες του φαραγγιού. Το φαράγγι σε αυτό το σημείο είναι στενό, σαν μία πανύψηλη πύλη που δημιουργούν οι κάθετοι βράχοι.
Οι λάτρεις του βουνού και της φύσης θα μείνουν έκπληκτοι από τις ομορφιές του Φαραγγιού Ριντόμου. Η καλύτερη εποχή για τη διάσχισή του κρίνεται το τέλος της άνοιξης με αρχές καλοκαιριού, οπότε οι κλιματολογικές συνθήκες ευνοούν τη ‒σχετικά‒ απαιτητική διαδρομή.
Πρώτη ιστορική αναφορά γίνεται από τον Παυσανία (160 μ.Χ) όταν πέρασε από το φαράγγι, το οποίο αναφέρει ως Χοίρειο Νάπη (φαράγγι των αγριόχοιρων) και αποτελούσε φυσικό όριο Μεσσηνίων και Σπαρτιατών.
Χρησιμοποιήθηκε από τους κατοίκους της περιοχής ως οδός επικοινωνίας με τον Ταϋγετο και τη Λακωνία, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σήμερα αρκετά αξιόλογα πολιτιστικά στοιχεία του παρελθόντος, όπως τα πέτρινα καλοδιατηρημένα καλντερίμια στα: Σωτηριάνικα-Αλτομιρά, Πηγάδια-Βόρειο και Σωτηριάνικα-Τούμπια, καθώς και τα πέτρινα τοξοειδή γεφύρια στην Κοσκάρακα και τα Τούμπια.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΑΛΛΗ ΠΗΓΉ
Αν η πρώτη σας αναγνωριστική επαφή με τα φαράγγια θέλετε να είναι σύντομη και εύκολη, δεν έχετε παρά να ακολουθήσετε τον δρόμο από Καλαμάτα για Στούπα και ύστερα από 10 χλμ. θα πέσετε στην νέα γέφυρα στη θέση Κοσκάρακα (ή Κοσκάργα όπως την λένε οι τοπικοί). Εδώ θα πρέπει να σταματήσετε και να κατέβετε στο φαράγγι.
Στο τελευταίο δηλαδή κομμάτι του φαραγγιού του Ριντόμου. Πολλοί το κομμάτι αυτό μέχρι τη θάλασσα το ονομάζουν φαράγγι της Κοσκάρακας και ύστερα από 5 χιλιόμετρα θεαματικότατης διαδρομής, καταλήγει σε πανέμορφη αμμουδιά. Για τον Παυσανία ετούτο το πετρολάγκαδο ήταν το φυσικό όριο ανάμεσα στη Λακωνία και τη Μεσσηνία. Εάν προχωρήσεις 1,5 χιλιόμετρο ανάντι από τη γέφυρα (ανάντι= κίνηση αντίθετα με τη ροή του ρέματος), θα συναντήσεις την όμορφη τοξωτή πετρογέφυρα που εξυπηρετούσε την πεζοπορική κίνηση από το χωριό Κάμπος, στα Σωτηριάνικα. Στα 10 χλμ. ανάντι συναντάς το φοβερό στένεμα του φαραγγιού του Ριντόμου, αλλά γι’ αυτό θα μιλήσουμε παρακάτω.
Βρισκόμενος στην κοίτη του φαραγγιού και πριν ξεκινήσει κανείς τη σύντομη πορεία προς τη θάλασσα (κατάντι – ακολουθώντας δηλαδή τη ροή) βλέπεις τρία γεφύρια. Το πρώτο, μικρότερο και ομορφότερο, φτιάχτηκε στα 1850 περίπου και ήταν πέτρινο με καμάρα, για να εξυπηρετεί τους πεζοπόρους. Η μεγάλη (δεύτερη) τσιμεντένια γέφυρα από επάνω κατασκευάστηκε το 1934 από αυστριακό μηχανικό για να περνούν και αυτοκίνητα, και πριν λίγα χρόνια κρίθηκε μη ασφαλής. Η τρίτη που κατασκευάστηκε (δίπλα σε άλλο σημείο) αν και “βαραίνει” ιδιαίτερα το τοπίο, είναι η “ασφαλής” της νέας χιλιετίας.
Στο σημείο αυτό λέει η παράδοση, οι βάρδιες (όπως έλεγαν τότε τις σκοπιές) των Μανιατών, μετά από σύντομη μάχη νίκησαν και φόνευσαν τον Κοσκάρ Αγά και το ασκέρι του, που προσπάθησαν να εισέλθουν στην αδούλωτη Μάνη μέσα από το φαράγγι, αφού άφησαν τις βάρκες τους στη Σάνταβα, στις εκβολές του χειμάρρου. Σε αυτό το γεγονός αποδίδουν οι γέροντες από τα γύρω χωριά την ονομασία Κοσκάρακα ή Κοσκάραγα.
Η πλέον εντυπωσιακή περιοχή του είναι το “στένεμα” της κοίτης του σε πλάτος περίπου 3μ, ύψους 60μ και μήκους 100μ, που βρίσκεται στον πεζόδρομο από το Κέντρο (Γαϊτσες) προς τα Πηγάδια. Σπουδαίο μνημείο παραδοσιακής μορφής αποτελεί το διπλό πέτρινο γεφύρι που συνδέει τα κατακόρυφα συμπαγή πρανή του προαναφερόμενου ιδιαίτερου κάλους φυσικού σχηματισμού.
Με σημείο αναφοράς τη στενή γέφυρα του φαραγγιού στο δρόμο Καλαμάτα-Κάμπος και σε απόσταση 12 χλμ., το φαράγγι χωρίζεται σε δύο ρέματα, στο ρέμα του Ριντόμου και το ρέμα του Καρέα. Στη θέση αυτή βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της “Καψοδεματούσας” που εορτάζει στις 2 Ιουλίου με παραδοσιακό πανηγύρι. Όμοια σε 5 χλμ. ανάντι και επί του ρέματος του “Ριντόμου”, κοντά στον οικισμό “Ρίντομο”, υπάρχει το ξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας που εορτάζει πανηγυρικά από τους κτηνοτρόφους της περιοχής στις 17 Ιουλίου.
Συνεχίζοντας τον αυτοκινητόδρομο έφτασα στο χωριό Κάμπος, που παλιότερα ήταν το μεγαλύτερο της Μεσσηνιακής Μάνης με τρομερή ελαιοπαραγωγή. Από την αγορά του Κάμπου έστριψα αριστερά για Γαϊτσές, τη συστάδα αυτή των συνοικισμών που ακούνε σήμερα στα ονόματα Κέντρο, Βορινό, Ανατολικό και Χώρα.
Ανηφορίζοντας στα αριστερά φαίνεται η μεγάλη δολίνη, η στρογγυλή τρύπα από κατολίσθηση στην πλαγιά του υψώματος. Το Βορινό, το πρώτο χωριό επάνω στον δρόμο, εντυπωσιάζει με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών του και στρίβοντας στην πλατεία, επάνω στην όμορφη παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου με το μεταγενέστερο καμπαναριό, αντικρίζεις τη μεγαλειώδη πανοραμική εικόνα από το φαράγγι του Ριντόμου.
Μπαίνοντας στον βατό χωματόδρομο η κορυφή του Ταϋγέτου απέναντι είναι το “Τραγοβούνι” (υψόμ. 1908), ενώ ξεχωρίζουν απέναντι και τα Αλτομυρά. Ο δρόμος αυτός περνάει δίπλα από το απίθανο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και πάνω από τις πηγές του Άβορου (μέσα στο ρέμα) που υδροδοτούν πολλά χωριά της περιοχής. Στις τρεις επόμενες χωμάτινες κεντρικές διασταυρώσεις έστριψα αριστερά και ύστερα από 4,5 χλμ. από το Βορινό, στο τέλος του δρόμου σταμάτησα (υπάρχει και σχετική ταμπέλα – υψόμετρο 840).
Η κατηφόρα είναι φαρδιά στην αρχή, έπειτα από προσπάθεια διάνοιξης του δρόμου για την εξυπηρέτηση των βοσκών. Το κομμάτι αυτό του παραδοσιακού πέτρινου μονοπατιού χάλασε, αλλά στη συνέχειά του αποκαλύπτει τη μαγική διαδρομή. Πριν από το φοβερό καλντερίμι στα δεξιά του δρόμου βρίσκεται η πηγή της Μάνας, που υδροδοτεί την περιοχή και τώρα είναι σφραγισμένη. Εδώ λένε πως παλιότερα λειτουργούσαν γύρω στους 10 νερόμυλους.
Το περπάτημα προς την κοίτη του φαραγγιού είναι απίθανη εμπειρία και σταδιακά το τοπίο σε υποβάλλει. Κατηφορίζοντας, η τσιμεντένια γέφυρα που ενώνει τις όχθες του φαραγγιού, το οποίο στενεύει σταδιακά, δεν θα πρέπει να σας ξενίσει. Την έφτιαξαν στη δεκαετία του ’70, για να περνάνε τα μουλάρια ακολουθώντας το νέο ευκολότερο μονοπάτι για το χωριό Πηγάδια. Συνεχίζοντας ίσια προς τον κοίτη αντικρίζεις το στένεμα των βράχων και η ψυχή σου σφίγγεται.
Εδώ τα “θαύματα” ξετυλίγονται το ένα μετά το άλλο. Από την κοίτη πια αρνείσαι να πιστέψεις στα μάτια σου, καθώς οι βράχοι μοιάζουν να γλείφουν ο ένας τον άλλον και το ορμητικό πέρασμα του νερού έχει αφήσει ανεξίτηλα σημάδια. Τα ζωνάρια που διατρέχουν τα κατακόρυφα πρανή είναι σαν αδιάψευστοι χρονομετρητές της ζωής του φαραγγιού του Ριντόμου. Υπάρχουν σημεία που το ανθρώπινο σώμα ίσα που χωράει, ενώ στο μικρό καταρρακτάκι αφέθηκα στη φανταστική δροσιά των κρυστάλλινων σταγόνων. Το θέαμα είναι απερίγραπτα συγκλονιστικό και όσο ψάχνεις με τα μάτια τόσο ανακαλύπτεις περισσότερα.
Γυρίζοντας τον χρόνο πίσω, ανοίγοντας το βιβλίο “Μάνη” του Πάτρικ Λη Φέρμορ, του Εγγλέζου που περπάτησε στα 1952 τα φαράγγια της περιοχής, ανακαλύπτεις ότι τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει πολύ από τότε. Η περιγραφή του είναι εντυπωσιακή: “Το φαράγγι έγινε υπερβολικά στενό, έτσι που να σου προκαλεί κλειστοφοβία. Τα στριφογυριστά στρώματα των πετρωμάτων κάθε πλευράς προσαρμόζανε στα ταίρια τους σα να ήταν χωρισμένα με μια μαχαιριά. Ενώνονταν σχεδόν πάνω μας- συνδεόντουσαν σ’ ένα μέρος, ψηλά πάνω μας, με μια παλιά ημικυκλική γέφυρα – βυθίζοντας τη στενή κοίτη που ήταν σπαρμένη με κομμάτια από βράχους, στο μισοσκόταδο. Οι κορνίζες των υγρών βράχων κρεμιόντουσαν από πάνω κι έσταζαν σταλακτίτες κι ένα όλο και πιο χοντρό υφάδι από αναρριχητικά φυτά, αγριόχορτα και κουτσουρεμένα δέντρα έπνιγαν τους κατωφερικούς βραχότοιχους. Όλα τριγύρω ήταν σκοτεινά και υγρά…”.
Σηκώνοντας τα μάτια ψηλά αντίκρισα και το εκπληκτικό, σχεδόν αόρατο από το πλαϊνό μονοπάτι, παλιό πέτρινο γεφύρι με διπλή καμάρα (στο μονοπάτι για τα Πηγάδια). Είναι λιλιπούτειο αλλά και μοναδικό σε όλη την Ελλάδα, γιατί έχει διπλή καμάρα (το ένα πέτρινο τόξο πάνω στο άλλο!). Κατασκευάστηκε με λαϊκή σοφία και αποδεικνύει περίτρανα ότι η καμάρα στα γεφύρια δεν είναι αρχιτεκτονικό χαρακτηριστικό, αλλά στατικό!
Στο στένεμα αυτό του φαραγγιού δεν υπήρχαν προεξοχές για να στηριχθεί η καμάρα, αλλά ψάχνοντας χαμηλότερα τις βρήκαν. Έστησαν, λοιπόν, την πρώτη καμάρα χαμηλότερα και επάνω της στήριξαν εκείνη τη δεύτερη, του πετρογέφυρου. Απίθανη τεχνική, απίθανοι μάστορες και καλλιτέχνες μαζί αυτοί που την έφτιαξαν!
Από το φανταστικό σημείο του στενέματος αυτού και μέχρι την θέση Κοσκάρακα που αναφέραμε πιο πριν, η απόσταση είναι 10 χιλιόμετρα και καλύπτεται περπατώντας (κατάντι) σε 2,5 ώρες περίπου. Σε όλο του το μήκος το φαράγγι του Ριντόμου είναι βατό. Προχωρώντας ανάντι από τη θέση αυτή στα 5,5 χιλιόμετρα συναντάς το Διλάγκαδο, οικισμό βοσκών. Εδώ το φαράγγι χωρίζεται και το δεξί κομμάτι είναι του Ριντόμου (αφού οδηγεί και στο ομώνυμο χωριό – για το οποίο δεν υπάρχει άλλος δρόμος), ενώ το αριστερό είναι ο Βίντολης.
Στο Διλάγκαδο επίσης υπάρχει και η ονομαστή εκκλησία της Παναγιάς της Καψοδεματούσας. Όταν πολύ παλιά αλώνιζαν το στάρι στο πέτρινο αλώνι του μικρού οικισμού, από την οπλή του αλόγου πετάχτηκε μια σπίθα και ξαφνικά πήραν φωτιά όλες οι θημωνιές καίγοντας τη σοδειά. Την ημερομηνία την θυμούνται όλοι, ήταν 2 Ιουλίου, και το εκκλησάκι της Παναγίας που έχτισαν, τότε γιορτάζει! Οι λάτρεις του βουνού και της φύσης θα μείνουν έκπληκτοι από τις ομορφιές του Ριντόμου.
Η διαδρομή χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερου κάλους γεωλογικούς σχηματισμούς, βραχώδη απόκρημνα πρανή, σπάνιες παραγενέσεις, στρωματότοπους με χαρακτηριστικές χρωματογραφικές περιοχές και ορθοπλαγιές με σπήλαια, που φέρουν ευδιάκριτους από την κοίτη του ρέμματος σταλακτίτες.
Η πλέον εντυπωσιακή περιοχή του είναι το «στένεμα» της κοίτης του σε πλάτος περίπου 3μ, ύψους 60μ και μήκους 100μ, που βρίσκεται στον πεζόδρομο από το Κέντρο (Γαϊτσες) προς τα Πηγάδια. Σπουδαίο μνημείο παραδοσιακής μορφής αποτελεί το διπλό πέτρινο γεφύρι που συνδέει τα κατακόρυφα συμπαγή πρανή του προαναφερόμενου ιδιαίτερου κάλους φυσικού σχηματισμού.
Με σημείο αναφοράς τη στενή γέφυρα του φαραγγιού στο δρόμο Καλαμάτα-Κάμπος και σε απόσταση 12 χλμ., το φαράγγι χωρίζεται σε δύο ρέματα, στο ρέμα του Ριντόμου και το ρέμα του Καρέα. Στη θέση αυτή βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της «Καψοδεματούσας», που εορτάζει στις 2 Ιουλίου με παραδοσιακό πανηγύρι. Όμοια, σε 5 χλμ. ανάντι και επί του ρέματος του «Ριντόμου», κοντά στον οικισμό «Ρίντομο», υπάρχει το ξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας που εορτάζει πανηγυρικά από τους κτηνοτρόφους της περιοχής στις 17 Ιουλίου.
Ανηφορίζοντας μέσα από το φαράγγι προς την αλπική ζώνη του Ταϋγετου από τις Κιτριές στην εκβολή του χειμάρρου Σάνταβα, στη μεσογειακή ζώνη, υπάρχουν σχίνα, κοκορεβυθιές, θαμνώδη πουρνάρια και άριες, φιλύκια, χρυσόξυλα, γκορτσιές, κουμαριές, γλιστροκουμαριές κ.ά., ενώ στην ημιορεινή ζώνη υπάρχουν γαύροι, μελιοί, σφενδάμια, μεγάλοι πρίνοι, μεγάλες αριές, πλατάνια κ.ά και στην ορεινή ζώνη έλατα, κέδροι, μουρτζιές, τρικουκιές και αγριοκορομηλιές.
