Χριστούγεννα Δεν περιμένω όμως τίποτα πια Τον Άι Βασίλη απλώς τον λέγαν μπαμπά Κι ειν’ ένας πρώην Έλλην αριστερός Ένας θνητός Με τ’ όνειρό του δίχως στέγη καμιά Και το ανοιξιάτικο κορίτσι μαμά Πλακώνεται απ’ τη συνταγή την παλιά Οι μυρωδιές θυμίζουν κάτι βαρύ Κάποια πληγή Που απλώς δεν θέλουμε ν’ ανοίξει ξανά
Χριστούγεννα Τα πλεϊμομπίλ μου είν’ εξαιτίας μου κουτσά Σβησμένα στη σαμπάνια βεγγαλικά Ίσως για κάποιους να ‘ναι ακόμα γιορτή Μα ποιοι ειν’ αυτοί; Ζουν σε θερμοκοιτίδες ή σε χωριά;
Χριστούγεννα Κι ό,τι αρχίζω μου πηγαίνει στραβά Πάντα με πάει σ’ ενός σταυρού τα καρφιά Και πότε-πότε τα καρφώνω κι εγώ Σε άλλον αμνό Έτσι ήταν πάντα κι έτσι θα ‘ναι ξανά
Χριστούγεννα Κι εσύ τι θες απ’ τη ζωή μου ξανά; Με τα λαμπιόνια σου τα θανατερά Και το φιλί σου πάντοτε αποδεκτό Πως σε μισώ Θες να ‘σαι η ίδια και ν’ αλλάζω εγώ Με θες προσωπικό σου δημιουργό Μη λες πως μοιάζω με τον Ντόναλντ εγώ Λάμπω εγώ Μα μ’ ένα σπότλαϊτ που δε μου είναι αρκετό
Χριστούγεννα Τι φταίω που αν λείπεις η ζωή μου διψά Το γαϊδουράκι της τραβάει αργά Να βρει ένα πανδοχείο νυχτερινό Να ‘ναι ανοιχτό Ή έστω μια φάτνη να χωράει το κενό
Χριστούγεννα Χωρίς αυτά ο χρόνος δεν ξεκινά Βοσκούς μαζεύω, μάγους από μακριά Γιορτάζω για ν’ αλλάξουμε οριστικά Χρόνια πολλά Χωρίς να προσποιούμαι τίποτα πια
πήγη: Στιχοι-θείτε και ελάτε να σχολιάσουμε παρέα στίχους, που άφησαν επάνω μας το δικό τους σημάδι. Αναρτήθηκε από mars στις 8:31 μ.μ. Ετικέτες Φοίβος Δεληβοριάς, Χριστούγεννα Γεια σας, οι γιορτές πλησιάζουν απειλητικά έτσι κι εγώ ακολουθώντας τις τάσεις των γιορτών ανεβάζω ένα από τα καλύτερα χριστουγεννιάτικα τραγούδια.
Ας αφήσουμε για λίγο τα “Χριστούγεννα” της Βανδή και του Φοίβου και ας πιάσουμε τα “Χριστούγεννα” του Φοίβου Δεληβοριά. Από τον δίσκο “Ο Καθρέφτης” μαζί με πολλά άλλα πανέμορφα κομμάτια μας έρχεται και το σημερινό μας κομμάτι. Αληθινό, μελαγχολικό και επίκαιρο όπως μας έχει συνηθίσει τόσα χρόνια ο Φοίβος Δεληβοριάς. Ο Φοίβος που βρέθηκε να έχει δάσκαλο τον Ορφέα Περίδη. Ο Φοίβος που στα 15 του χρόνια χτυπάει την πόρτα του Μάνου Χατζιδάκη και του παρουσιάζεται σαν συνάδελφος του και μετά από λίγο καιρό κάνουν μαζί τον πρώτο του δίσκο με τίτλο “Παρέλαση” κάπου στο 1989. Ο Φοίβος που μέσα από ένα μείγμα πρωτότυπης στιχουργικής και ωραίων μελωδικών γραμμών έχει καταφέρει να έρθει ουκ ολίγες φορές κοντά μας. Ας απολαύσουμε χωρίς πολλά λόγια, χωρίς πολλά λαμπάκια, χωρίς πολλά πολλά το τραγούδι του Φοίβου και ας περιμένουμε για άλλη μια χρονιά τα … Χριστούγεννα.
Υ.Γ. Ξέχασα να αναφέρω μία πολύ ωραία ιστορία για το εν λόγω τραγούδι που είχε αναφέρει ο Δεληβοριάς σε συνέντευξη του στο δεύτερο πρόγραμμα πριν κάποια χρόνια. Το είχε γράψει όταν ήταν στο στρατό, όπου του είχε ζητηθεί από τον τότε Διοικητή του να συνθέσει ένα χριστουγεννιάτικο κομμάτι για την γιορτή που θα γινότανε στο Κ.Ψ.Μ και ως αντάλλαγμα θα έπαιρνε και 7 ημέρες τιμητική άδεια. Έκατσε λοιπόν ο άμοιρος ο Φοίβος να γράψει το τραγούδι και βγήκε αυτό το αριστούργημα που όπως μπορείτε να φανταστείτε δεν του έδωσε την πολυπόθητη άδεια…
Η επικρατέστερη θεωρία ωστόσο είναι ότι, το πραγματικό πρόσωπο «πίσω» από τον Σκρουτζ ήταν ο πολιτικός Τζον Ελβς (ή Τζον Μέγκοτ, 1714 – 1789), γόνος
αξιοσέβαστης αγγλικής οικογένειας- και περιώνυμος τσιγκούνης. Είναι
χαρακτηριστικό ότι η μητέρα του, παρά τα πλούτη της, προτίμησε να
λιμοκτονήσει παρά να αγοράσει τρόφιμα.
Περιλαμβάνεται το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του υποψήφιου δημάρχου Αθηναίων Νάσου Ηλιόπουλου, στον Νίκο Παπαδημητρίου για το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων
«Βασικός μας αντίπαλος είναι οι πληγές που η κρίση έχει αφήσει σε αυτή την πόλη. Είναι οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες και η άνοδος της ακροδεξιάς. Είναι η εγκατάλειψη που υπάρχει στις γειτονιές»: το μήνυμα αυτό στέλνει ο Νάσος Ηλιόπουλος, στην πρώτη του συνέντευξη, με την ιδιότητα του υποψήφιου δημάρχου Αθηναίων.
«Είμαστε κομμάτι αυτής της πόλης και της χρωστάμε πολλά» λέει κυριολεκτικά μάλλον, δεδομένου ότι δεν έχει λείψει… λεπτό από την Αθήνα και προσθέτει: «Όλα αυτά τα χρόνια η Αθήνα είχε μάθει σε δημοτικές αρχές που ήταν πολύ κοντά στην πλατεία Συντάγματος και στο κεντρικό πολιτικό σύστημα και πολύ μακριά από τις γειτονιές. Αυτό είναι το πρώτο που πρέπει να αλλάξουμε».
Μέσω της συνέντευξής του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ζητά τη συμμετοχή του κόσμου και θέτει ως βασικό του στόχο, τη δημιουργία μιας δημοτικής αρχής που «θα ασχοληθεί με όλα αυτά που μπορεί να φαίνονται ‘μικρά’ αλλά αποτελούν όρο αξιοπρέπειας για την ζωή των πολιτών».
Η συνέντευξη του Ν. Ηλιόπουλου στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων έχει και δύο «Δεν»: «Δεν είμαστε περαστικοί από αυτή την πόλη», «Δεν αντιμετωπίζω την Αθήνα ως αφετηρία για άλλους πολιτικούς σχεδιασμούς». Το αντίθετο: «Το να αφήνεις την κεντρική πολιτική σκηνή για να υπηρετήσεις την πόλη στην οποία έχει μεγαλώσει και ζεις, νομίζω ότι δείχνει μια αντίστροφη πορεία από αυτή που έχουμε συνηθίσει μέχρι σήμερα».
Κληθείς από το Πρακτορείο να σχολιάσει συνθήματα της καμπάνιας του Κώστα Μπακογιάννη, ο συνομιλητής μας μιλά για «ένα μεγάλο πρόβλημα του σύγχρονου πολιτικού λόγου (που) είναι ότι πολλές φορές εμφανίζεται τόσο στρογγυλός που μπορεί να χωράει τους πάντες ακριβώς επειδή δεν λέει τίποτα». Στον αντίποδα, ζητά από τους ανθυποψηφίους του να πάρουν θέση σε μια σειρά από ερωτήματα που επηρεάζουν την λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Στην κριτική του προς τον κ. Μπακογιάννη, σημειώνει επιπλέον ότι «πολέμησε την απλή αναλογική», ενώ τον κατηγορεί και για «απότομη στροφή», συγκεκριμένα «από ένα ήπιο φιλελεύθερο προφίλ στην κεντρική ατζέντα της Νέας Δημοκρατίας, ‘νόμος και τάξη’».
Για το τελευταίο ειδικότερα, ο υποψήφιος της δημοτικής κίνησης «Ανοιχτή πόλη» υποστηρίζει ότι κάτι δείχνει το «να ιεραρχήσεις ως πρώτο ζήτημα την αστυνόμευση». Ειδικά μάλιστα «όταν επιλέγεις να το κάνεις μέσα από την γειτονιά εκείνη, που αποτέλεσε το δοκιμαστικό σωλήνα για την εξάπλωση της επιρροής των νεοναζί».
Όσον αφορά τον Γιώργο Καμίνη, εκφράζει την άποψη ότι «λειτούργησε περισσότερο με το βλέμμα στην κεντρική πολιτική σκηνή και πολύ λιγότερο στα προβλήματα των ανθρώπων της πόλης».
Κάνει, τέλος, αναλυτικό, θετικό απολογισμό από το διάστημα που ήταν στο Υπουργείο Εργασίας.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του υποψήφιου δημάρχου Αθηναίων Νάσου Ηλιόπουλου, στον Νίκο Παπαδημητρίου για το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
Ερ.: Ένας Αθηναίος για το Δήμο Αθηναίων λοιπόν, κύριε Ηλιόπουλε; Με ποιες σκέψεις;
Απ.: Όλα αυτά τα χρόνια η Αθήνα είχε μάθει σε δημοτικές αρχές που ήταν πολύ κοντά στην πλατεία Συντάγματος και στο κεντρικό πολιτικό σύστημα και πολύ μακριά από τις γειτονιές. Αυτό είναι το πρώτο που πρέπει να αλλάξουμε. Αποτελεί πλεονέκτημα να προσπαθήσεις να το κάνεις αυτό μέσα από μία δημοτική κίνηση, την «Ανοιχτή πόλη», που λειτουργεί από το 2005 και δεν θυμήθηκε την Αθήνα χθες. Την ίδια στιγμή είναι μεγάλη η χαρά και η ευθύνη να υπηρετήσεις την πόλη που έχεις μεγαλώσει και έχεις ζήσει τόσο τα αδιέξοδα όσο και τις δυνατότητες της. Είμαστε κομμάτι αυτής της πόλης και της χρωστάμε πολλά.
Ερ.: Ποιες θα είναι οι προτεραιότητές σας κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, αλλά και ποιες αν εκλεγείτε δήμαρχος;
Απ.: Το πιο σημαντικό είναι η συμμετοχή του κόσμου. Καμία δημοτική αρχή δεν μπορεί να αλλάξει την εικόνα της Αθήνας χωρίς συμμετοχή. Αυτή η διαδικασία πρέπει να ξεκινήσει από σήμερα. Η πρώτη νίκη μας θα είναι αν κόσμος που τις προηγούμενες φορές δεν είχε ασχοληθεί με τις δημοτικές εκλογές εμπλακεί στην συζήτηση για το μέλλον της πόλης και επιλέξει να είναι κομμάτι της επόμενης μέρας. Στόχος μας είναι μια δημοτική αρχή που θα ασχοληθεί με όλα αυτά που μπορεί να φαίνονται «μικρά» αλλά αποτελούν όρο αξιοπρέπειας για την ζωή των πολιτών. Την αναβάθμιση των ελεύθερων χώρων, το πράσινο, την καθαριότητα. Μια δημοτική αρχή που θα δώσει βάρος στην κοινωνική πολιτική. Μια δημοτική αρχή που θα υπερασπιστεί το δικαίωμα στην κατοικία κόντρα στην βιομηχανία του real estate και του airbnb. Την ίδια στιγμή χρειαζόμαστε μια δημοτική αρχή που αποτελέσει ασπίδα δημοκρατίας απέναντι στην άνοδο της ακροδεξιάς. Η Αθήνα πρέπει να είναι περήφανη για τις μεταναστευτικές της κοινότητες. Αυτός ο πλούτος είναι κομμάτι της μητροπολιτικής ταυτότητας της πόλης και αυτό τον πλούτο θα τον υπερασπιστούμε.
Ερ.: Οι αντίπαλοί σας έχουν ξεκινήσει ήδη περιοδείες, συνεντεύξεις κ.ο.κ. ‘Αργησαν η δημοτική παράταξη και ο ΣΥΡΙΖΑ να καταλήξουν στον υποψήφιο δήμαρχο;
Απ.: Όπως ανέφερα, η δημοτική μας κίνηση αυτή την στιγμή είναι το μακροβιότερο δημοτικό σχήμα στην Αθήνα. Δεν ξεχάσαμε ποτέ τις γειτονιές και τα προβλήματα τους. Δεν είμαστε περαστικοί από αυτή την πόλη. Μπροστά μας έχουμε αρκετό χρόνο για να συζητήσουμε με τους πολίτες και να αντιπαρατεθούμε προγραμματικά με τους άλλους συνδυασμούς.
Ερ.: Θεωρείτε μειονέκτημα ότι είσθε κομματικός υποψήφιος; Ότι είσθε ο υποψήφιος του κυβερνώντος κόμματος, μέλος της κυβέρνησης; Με άλλα λόγια, δεν ανησυχείτε μήπως χρεωθείτε καθυστερήσεις-αστοχίες της κυβερνητικής μηχανής;
Απ.: Το να αφήνεις την κεντρική πολιτική σκηνή για να υπηρετήσεις την πόλη στην οποία έχει μεγαλώσει και ζεις, νομίζω ότι δείχνει μια αντίστροφη πορεία από αυτή που έχουμε συνηθίσει μέχρι σήμερα. Δεν αντιμετωπίζω την Αθήνα ως αφετηρία για άλλους πολιτικούς σχεδιασμούς. Όσο για τα κυβερνητικά πεπραγμένα ήταν πολύ μεγάλη τιμή να δουλέψω με την ομάδα του Υπουργείου Εργασίας. Ο απολογισμός μας δείχνει τη μείωση της ανεργίας κατά 7%, την επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων, την αύξηση του κατώτατου μισθού και την κατάργηση του υποκατατώτατου που θα γίνει μέσα στον Γενάρη. Τέλος, τη συστηματική δουλειά για την καταπολέμηση της εργοδοτικής αυθαιρεσίας μέσα από την επιθεώρηση εργασίας αλλά και μια σειρά από στοχευμένα προγράμματα για την καταπολέμηση της ανεργίας που απευθύνονται σε νέους επιστήμονες.
Ερ.: Ποιον θεωρείτε βασικό σας αντίπαλο, τον κ. Μπακογιάννη, τον κ. Γερουλάνο, τον κ. Σοφιανό ή τον υποψήφιο της Χρυσής Αυγής;
Απ.: Βασικός μας αντίπαλος είναι οι πληγές που η κρίση έχει αφήσει σε αυτή την πόλη. Είναι οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες και η άνοδος της ακροδεξιάς. Είναι η εγκατάλειψη που υπάρχει στις γειτονιές. Είναι όμως και η αποχή και η αίσθηση παραίτησης. Η μοιρολατρία ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε την πόλη, ότι δεν έχει νόημα η συμμετοχή.
Ερ.: Να σας διαβάσω τρεις φράσεις; «Τα πράγματα αλλάζουν μόνο από κάτω προς τα πάνω». «Μαζί καταφέρνουμε περισσότερα από ό,τι ο καθένας μόνος του». «Ο πολιτικός είναι για να υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι το αντίστροφο». Με ποια από τις τρεις φράσεις διαφωνείτε; Και οι τρεις είναι συνθήματα του κ. Μπακογιάννη…
Απ.: Ένα μεγάλο πρόβλημα του σύγχρονου πολιτικού λόγου είναι ότι πολλές φορές εμφανίζεται τόσο στρογγυλός που μπορεί να χωράει τους πάντες ακριβώς επειδή δεν λέει τίποτα. Την ίδια στιγμή δεν κρινόμαστε μόνο για αυτά που λέμε αλλά και για εκείνα που προσπαθούμε να αποφύγουμε. Σήμερα έχουν τεθεί μια σειρά από ερωτήματα που επηρεάζουν την λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και στα οποία όλοι οφείλουν να τοποθετηθούν. Είμαστε με την στήριξη των εργαζόμενων ή με τους εργολάβους; Υπερασπιζόμαστε την κατάκτηση της μίας πρόσληψης για κάθε μία αποχώρηση ή πιστεύουμε ότι πρέπει να επιστρέψουμε στην πιο σκληρή μνημονιακή πειθαρχία του πέντε προς ένα που ζητάει η Νέα Δημοκρατία; Συμφωνούμε ή διαφωνούμε με την πρόταση για κατάργηση της κρατικής χρηματοδότησης των Δήμων και την παράλληλη μεταβίβαση του ΕΝΦΙΑ σε αυτούς;
Ερ.: Ευκαιρίας δοθείσης, ο κ. Μπακογιάννης εμφανίζεται ως άνθρωπος των συναινέσεων. Ακούμε ωστόσο φωνές από το κόμμα σας ότι έχει ακροδεξιά ατζέντα. Συμμερίζεστε την κριτική αυτή;
Απ.: Η λειτουργία ενός Δήμου καθορίζεται πρωτίστως από το θεσμικό πλαίσιο και όχι από καλές προθέσεις. Η ψήφιση της απλής αναλογικής αποτελεί μια σημαντική δημοκρατική τομή. Καταργείται το δημαρχοκεντρικό μοντέλο που ίσχυε μέχρι σήμερα και ανοίγει ένα νέο πεδίο δυνατοτήτων για συναινέσεις και προγραμματικές συγκλίσεις. Ο κ. Μπακογιάννης πολέμησε την απλή αναλογική εκφράζοντας έτσι την λογική της στασιμότητας στο παλιό αντιδημοκρατικό μοντέλο. Σχετικά με τις πολιτικές προτεραιότητες που έχει εμφανίσει μέχρι σήμερα ο κ. Μπακογιάννης, αυτό που βλέπουμε είναι μια απότομη στροφή. Μια στροφή από ένα ήπιο φιλελεύθερο προφίλ στην κεντρική ατζέντα της Νέας Δημοκρατίας, «νόμος και τάξη». Όλοι κρινόμαστε για τις προτεραιότητες που θέτουμε. Όταν σε μία πόλη με ανοιχτές τις πληγές της κρίσης και τεράστια ελλείμματα στην κοινωνική πολιτική επιλέγεις να ιεραρχήσεις ως πρώτο ζήτημα την αστυνόμευση, γιατί η ασφάλεια είναι πολύ ευρύτερη έννοια, αυτό κάτι δείχνει. Ειδικά μάλιστα όταν επιλέγεις να το κάνεις μέσα από την γειτονιά εκείνη που αποτέλεσε το δοκιμαστικό σωλήνα για την εξάπλωση της επιρροής των νεοναζί. Εδώ πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι: στο ζήτημα της ασφάλειας οι νεοναζί και η ακροδεξιά είναι κομμάτι του προβλήματος. Έχουν δολοφονήσει ανθρώπους και σπέρνουν καθημερινά το μίσος στις γειτονιές. Ταυτόχρονα δεν γίνεται να βλέπεις την «ανομία» στο κέντρο της Αθήνας και να μην βλέπεις την τεράστια επιχείρηση του real estate και του airbnb που αμφισβητεί το δικαίωμα στην κατοικία. Εμείς δεν θα γίνουμε μεσίτες του φόβου ούτε θα ορίσουμε προτεραιότητες με βάση τα αστυνομικά δελτία.
Ερ.: Θεωρείτε πως ο Γ. Καμίνης ήταν πετυχημένος δήμαρχος;
Απ.: Θεωρώ πως και ο κ. Καμίνης λειτούργησε περισσότερο με το βλέμμα στην κεντρική πολιτική σκηνή και πολύ λιγότερο στα προβλήματα των ανθρώπων της πόλης. Η Αθήνα δεν είναι μια πόλη που μπορεί να είναι ικανοποιημένη με την κατάσταση των υπηρεσιών που προσφέρει. Το ζήτημα του πρασίνου, των ελεύθερων χώρων και των υποδομών του δήμου ή η κοινωνική πολιτική που ασκήθηκε δεν φέρουν δυστυχώς θετικό πρόσημο. Ο Δήμος διαχειρίζεται κάθε χρόνο ένα πολύ σημαντικό προϋπολογισμό που προσεγγίζει το ένα δισ. Μετά από δύο θητείες θα μπορούσαν να είχαν γίνει πολλά περισσότερα. Η εικόνα της εκτέλεσης του προϋπολογισμού για το 2018 και η πρόβλεψη για το 2019 αναδεικνύει σοβαρά προβλήματα στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής αλλά και μεγάλη υστέρηση σε ζητήματα υποδομών. Υπήρξαν επιμέρους πεδία όπως το ζήτημα της ένταξης μεταναστών που νομίζω ότι έχουν γίνει κάποια θετικά βήματα, αλλά δυστυχώς τέτοια παραδείγματα αποτελούν την εξαίρεση και όχι τον κανόνα.
Ερ.: Κλείνοντας, τι απολογισμό κάνετε από το Υπουργείο Εργασίας και πώς αυτός σας «συνοδεύει» στο νέο «μετερίζι»;
Απ.: Από την πρώτη στιγμή συλλογικά ως κυβέρνηση είπαμε ότι δίκαιη ανάπτυξη σημαίνει προστασία της εργασίας. Ακριβώς για αυτό δώσαμε την μάχη της επαναφοράς των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Κάτι που έχει ήδη συμβεί με την επέκταση των πρώτων δέκα κλαδικών συμβάσεων. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις μαζί με την αύξηση του κατώτατου μισθού και την κατάργηση του υποκατώτατου διαμορφώνουν ένα νέο πλαίσιο για τους εργαζόμενους. Αποδεικνύετε στην πράξη ότι η έξοδος από το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής δεν αποτελεί μια τυπική διαδικασία. Αποδείξαμε ότι ακόμα και μέσα σε ένα εχθρικό περιβάλλον μπορείς να δίνεις μάχες για τα συμφέροντα της μεγάλης κοινωνικής πλειοψηφίας. Η ενίσχυση της επιθεώρησης εργασίας και η καταπολέμηση της αδήλωτης και υποδηλωμένης εργασίας αποτελεί ένα σημαντικό παράδειγμα προστασίας των εργαζομένων.
«Γαμάω και δέρνω». Το σεξ ως βίαιη επιβολή και η βία ως αποδεκτή προέκταση του σεξ. Η γνωστή λαϊκή έκφραση δεν περιγράφει κάποια σεξουαλική προτίμηση. Συνοδεύει γενικά όποιον νικάει, κυριαρχεί, είναι μάγκας και επιδέξιος, τους βάζει όλους κάτω. Η επιβολή, η ανωτερότητα, η κυριαρχία του επιβήτορα αφενός, η υποταγή και υποτακτικότητα του θηλυκού και θηλυπρεπούς αφετέρου. «Στα τέσσερα» φώναζε στους αντιπάλους του ο ελάσσων (με κάθε δυνατή έννοια) κυβερνητικός εταίρος.
Το θέμα βρίσκεται διαρκώς μπροστά μας. Από τον Βαγγέλη Γιακουμάκη στη μαθήτρια της Αμαρύνθου κι από τον Ζακ Κωστόπουλο στην Ελένη Τοπαλούδη της Ρόδου αντικρύζουμε τη βίαιη επιβολή της έμφυλης δύναμης. Τη σεξιστική, μισογυνική, ομοφοβική, τρανσφοβική βία. Την κακοποίηση, τον εκφοβισμό, τον λεκτικό εξευτελισμό, τον βιασμό, τον φόνο. Μετά συχνά επιχειρείται να κανονικοποιηθεί η ακραία βία, να αντιστοιχιθεί στην ισορροπία κοινωνικής ισχύος δράστη και θύματος. Αν η απόπειρα πετύχει, αν ο κοινωνικός κανιβαλισμός επικρατήσει, τότε το θύμα θα φορτωθεί την ευθύνη του παθήματός του. Το πρόσωπο που δε συναίνεσε θα μείνει μια παραφωνία, ένας λεκές που αργά ή γρήγορα θα σβήσει.
Αυτή η μάτσο τοξικότητα έχει στέρεο υπόβαθρο. Είναι ο casual σεξισμός της καθημερινότητας που σαρκώνεται παντού: στα «αντρικά αστεία» δυο μαντραχαλάδων στο ραδιόφωνο. Στα χοντρά πειράγματα. Στο «κράξιμο». Στην προσφώνηση «καλτσοδέτα» ή «τσόκαρο» αρρένων βουλευτών προς τις συναδέλφους τους. Στην απαξίωση του θηλυκού. Η μάτσο τοξικότητα υποκρύπτει τον κώδικα συμμόρφωσης «σεξ και ξύλο»: από το σπίτι ως το γήπεδο, από τον λούμπεν αντιεξουσιαστικό φονταμενταλισμό που δε θέλει γκέι στα Εξάρχεια μέχρι τον εθνοφυλετισμό του φασιστικού περιθωρίου.
Στο σχήμα αυτό η άρνηση συναίνεσης δύσκολα έχει θέση. Κενό γράμμα η αυτοδιάθεση των σωμάτων. Ακόμα χειρότερα, η δυνατότητα συναίνεσης ή άρνησης σχετικοποιείται, υπάγεται σε προκαθορισμένους κώδικες φράσεων, νοημάτων, γλώσσας του σώματος ή άλλων συμβόλων. Τυχόν άρνηση πρέπει να διατυπωθεί εντός εύλογου χρονικού διαστήματος. Μετά ουδέν λάθος αναγνωρίζεται: αν είπε ναι στην αρχή δεν υπάρχει όχι μετά. η άρνηση πρέπει να συμβαδίζει με τα ρούχα και τη συμπεριφορά του θύματος, με τον βίο και την πολιτεία του. Πάρτε το στερεοτυπικό «το θύμα δεν είχε δώσει αφορμές και δικαιώματα». Τι σημαίνει η φαινομενικά αθώα φράση; Πως η τραγική κατάληξη αυτού του αθώου θύματος ήταν αδικαιολόγητη, ενώ σε άλλη περίπτωση θα μπορούσαμε να την κατανοήσουμε.
Μετά από τέτοια ειδεχθή εγκλήματα ακολουθεί συχνά μια εκστρατεία δολοφονίας χαρακτήρα. Το θύμα ήταν άξιο της μοίρας του, μόνο του προκάλεσε όσα έπαθε. Άλλοτε η εκστρατεία γίνεται στα mainstream media, όπως στην περίπτωση του Ζακ. Άλλοτε μένει περιθωριακή, με απήχηση ωστόσο μεγαλύτερη από όση νομίζουμε. Παράλληλα επιχειρείται το ξέπλυμα του δράστη. Θα ήταν έγκλημα πάθους, αυτός ποτέ δε θα έκανε κάτι τέτοιο. Άλλοτε οι θύτες ήταν παιδιά καλών οικογενειών, όπως οι δράστες της Αμαρύνθου ή ο ένας δράστης της Ρόδου που εμφανίζεται συντετριμμένος «στα πρόθυρα νευρικής κατάρρευσης και υπό φαρμακευτική αγωγή». Φροντίζουν έγκριτα ΜΜΕ να μας πληροφορήσουν ότι πριν έκανε «έκλυτη ζωή, γεμάτη ξέφρενα γλέντια, γυναίκες, γυμναστήρια» ενώ τώρα ως «ενάρετος νέος μιλάει συνέχεια για τον Θεό και θα φέρει για πάντα μαζί του την Καινή Διαθήκη». Φυσικά κάθε κατηγορούμενος φιλοτεχνεί μια εικόνα μεταμέλειας. Μόνο που εδώ τα ΜΜΕ σπεύδουν να υιοθετήσουν τον έναν από τους δυο δράστες, εκείνον που ως «Έλληνας καλής οικογενείας» αξίζει μια κάποια συμπάθεια. Ο άλλος, αντίθετα, ως ξένος και δη Αλβανός αντιμετωπίζει τον «άγριο αλλά στη βάση του δίκαιο νόμο της φυλακής».
Πρόκειται για μια τελευταία κρίσιμη πτυχή. Εάν στο έγκλημα εμπλέκεται και διαφορετική εθνοτική καταγωγή, τότε σα να ξυπνάει ένα «εθνικό must» πολλαπλών σταθμίσεων. Ο 63χρονος εργάτης γης Πετρίτ Ζίφλε που δολοφονήθηκε στην Κέρκυρα από ντόπιο Χρυσαυγίτη δεν υπήρξε ποτέ για τα περισσότερα ΜΜΕ. Τι να πουν; Ότι δολοφονήθηκε εν ψυχρώ γιατί είχε (άλλη) άποψη για το Μακεδονικό; Προτιμότερο το αφήγημα του δράστη, «η επήρεια ναρκωτικών και μέθης», διότι «προσφάτως είχε πάρει διαζύγιο από την σύζυγό του και αυτό του είχε επηρεάσει επιπρόσθετα την ψυχολογική κατάσταση».
Αντί να παίζουμε τους έκπληκτους και σοκαρισμένους, ας παραδεχτούμε ότι έχουμε πρόβλημα ωμής έμφυλης βίας που οδηγεί στο βαρύ έγκλημα. Αρρενωπότητα, σεξισμός, πατριαρχία, εθνοφυλετισμός και νταηλίκι. Η βαλκανική εκδοχή του τοξικού «κοκτέιλ Μπολσονάρο» γεννάει θύματα και ξυπνάει συλλογική υποκρισία.
Ο Ευτύχης Μπιτσάκης είναι ένα από πρόσωπα εκείνα που συνδέουν σαν ραχοκοκαλιά πολλές γενιές της χώρας μας, ενσωματώνοντας την πείρα των πιο κρίσιμων ιστορικών περιόδων που καθόρισαν την εξέλιξή της.
Γεννημένος το 1927 στο χωριό Κάδρος της Κρήτης, εντάχθηκε από μικρός στο αριστερό μαθητικό κίνημα.
Στα χρόνια του Εμφυλίου καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση, ενώ στην περίοδο της δικτατορίας πήρε μέρος στο αντιδικτατορικό κίνημα της Ευρώπης ως μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, από το οποίο αποχώρησε το 1989 «μετά τη συνεργασία του με τη Δεξιά», όπως έγραψε ο ίδιος.
Με σπουδές χημείας, θεωρητικής φυσικής και φιλοσοφίας συμμετείχε διαχρονικά στις πολιτικές και θεωρητικές ζυμώσεις του αριστερού κινήματος, συμβάλλοντας με τον δικό του, μοναδικό τρόπο στην προσπάθεια να αρθρωθεί και να συγκροτηθεί μια αριστερή εναλλακτική πρόταση που θα παίρνει υπόψη της τόσο τις σύγχρονες εξελίξεις στον καπιταλισμό όσο και την τραυματική εμπειρία του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού».
Οι προσπάθειες αυτές αποκρυσταλλώθηκαν σε θεωρητικά περιοδικά που εξέδωσε («Σύγχρονα Θέματα», «Διαλεκτική», «Ουτοπία»), αλλά και σε πολλά βιβλία πολιτικού και φιλοσοφικού στοχασμού.
Τελευταίο του βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις ΚΨΜ, είναι «Οι θύελλες της προόδου», ένα έργο που συνοψίζει αλλά και αναπτύσσει προβληματισμούς που έχει επεξεργαστεί στο παρελθόν ο Μπιτσάκης.
Στον πυρήνα του βρίσκεται η έννοια-ιανός της «προόδου», τόσο στην ιστορική της διάσταση, ως μια έννοια του αφηρημένου αστικού ανθρωπισμού, όσο και στην εξέλιξή της στη φιλοσοφία και στον μαρξισμό.
Η ασύστολη αναπτυξιολαγνεία
Με μια στιβαρή ανάλυση, ο συγγραφέας δείχνει τις ψευδαισθήσεις της προόδου, αλλά και την έκπτωσή της σε μια καθαρά ποσοτική έννοια, μέσα από την ασύστολη αναπτυξιολαγνεία του αρπακτικού καπιταλισμού, σε σημείο που να ταυτίζεται η «πρόοδος» με την «οικονομική μεγέθυνση».
Αυτή η ποσοτικοποίηση πηγάζει, μας λέει ο Μπιτσάκης, από τη γενικευμένη εμπορευματικοποίηση και την επιθετική στάση προς τη φύση, την οποία ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει ως απλό καύσιμο για την αέναη επέκτασή του.
Ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο κυρίαρχο σύστημα και το φυσικό του περιβάλλον;
Φυσικά τα εργαλεία, απαντά ο συγγραφέας, θυμίζοντάς μας τον ορισμό του ανθρώπου ως του ζώου που χρησιμοποιεί εργαλεία για να προσποριστεί τους φυσικούς πόρους.
Με τον τρόπο αυτό μας εισάγει στο θέμα της τεχνολογίας και της σχέσης της με τον άνθρωπο και τη φύση, σχέση που αναλύει διεξοδικά και εξαντλητικά, καταλήγοντας στο θέμα της κλιματικής αλλαγής και της σημερινής μετάλλαξης αυτού που ο Μαρξ ονομάζει «μεταβολισμό ανθρώπου – φύσης».
Εδώ μας θυμίζει ότι ο Μαρξ δεν έπεσε στην παγίδα του αστικού επιστημονισμού, επικαλούμενος τις αναλύσεις των «Χειρογράφων του 1844», αλλά και το «Κεφάλαιο» και γεφυρώνοντας έτσι τα νεανικά με τα «ώριμα» έργα του Γερμανού φιλοσόφου και επαναστάτη.
Κυρίως υπογραμμίζει τις αναλύσεις του για την αλλοτρίωση και την αποξένωση, αντινομίες για την ιστορική άρση των οποίων οι άνθρωποι πρέπει να αγωνιστούν συνειδητά και με πρόγραμμα.
Ιδιαίτερη μνεία κάνει ο Μπιτσάκης στο θέμα της πυρηνικής ενέργειας ως φορέα ελπίδων για το ενεργειακό πρόβλημα, αλλά και ως διάψευση αυτών των ελπίδων μέσα από τα τραγικά ιστορικά γεγονότα του τέλους του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, με τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, και τα πιο σύγχρονα, με τους βομβαρδισμούς της πρώην Γιουγκοσλαβίας και του Ιράκ.
Με ιστορικές αναφορές στη στάση επιφανών φυσικών επιστημόνων, από τον Αϊνστάιν μέχρι τον Σλίζαρντ και τον Οπενχάιμερ, και στο Σχέδιο Μανχάταν για την ατομική βόμβα, θέτει το πρόβλημα της ηθικής ευθύνης των επιστημόνων στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, στην οποία η επιστήμη βρίσκεται στα χέρια ανεύθυνων πολιτικών ή μεγάλων ιδιωτικών συμφερόντων.
Ο συγγραφέας, με αφορμή τους κινδύνους από τις σύγχρονες εξελίξεις στην επιστήμη (πυρηνική, βιολογία, βιοτεχνολογία, χημεία, γενετική κ.λπ.), επισημαίνει την ανάγκη κοινωνικού ελέγχου στις επιστημονικές έρευνες και ανάπτυξης της συνείδησης ότι ζούμε σ’ έναν πεπερασμένο και εύθραυστο πλανήτη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Οσο για το ευρύτερο κοινωνικό ζήτημα, υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει μια ευθύγραμμη, ντετερμινιστική εξέλιξη, αλλά ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ιστορία ως ένα «πεδίο δυνατοτήτων».
Για τον άνθρωπο, αναφέρει ότι η ανθρώπινη φύση είναι βασικά βιολογική, ενώ η ανθρώπινη ουσία (κατά τον Μαρξ) είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων.
«Ομως όχι μόνο αυτό», προειδοποιεί: «Η ουσία του καθορίζεται από το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων όχι γραμμικά, αλλά μέσα από ποικίλες διαμεσολαβήσεις και σε οργανική αλληλεξάρτηση με τη βιολογική του φύση».
Πέρα από ισοπεδωτικές ή απλουστευτικές θεωρήσεις, ο Μπιτσάκης θέτει και το ζήτημα του σοσιαλισμού ως υπέρβαση του σημερινού συστήματος, συνδυάζοντάς το όμως και με το οικολογικό πρόβλημα.
Τονίζει πως παρότι η σχέση ανθρώπου-φύσης είναι μια δευτερεύουσα και παράγωγη αντίθεση της βασικής αντίθεσης κεφάλαιο-εργασία, σήμερα τείνει να την επικαλύψει.
Ως εκ τούτου, θεωρεί ότι μια πολιτική οικολογία με σαφές αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο μπορεί να πάρει τη μορφή μιας συμμαχίας των ριζοσπαστικών κοινωνικοπολιτικών κινημάτων με το οικολογικό κίνημα.
Συμπληρώνει έτσι την εξίσωση «η ιστορία είναι πεδίο δυνατοτήτων» με το δεύτερο μέρος, ότι δηλαδή «σ’ αυτήν (την ιστορία) ενεργό ρόλο και ενίοτε αποφασιστικό παίζει ο υποκειμενικός παράγοντας».
*Ο πίνακας του Πολ Κλέε “Angelus Novus” (δεξιά στην εικόνα, κάτω από το εξώφυλλο) ενέπνευσε τον Βάλτερ Μπένγιαμιν για τον Άγγελο της Ιστορίας, στην ένατη θέση για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας. Ο τίτλος του Μπιτσάκη είναι παραλλαγή του τέλους της παραγράφου, όπου ο Μπένγιαμιν λέει ότι “αυτό που εμείς αποκαλούμε πρόοδο, είναι αυτή η θύελλα”.
Ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Θανάσης Γκιούρας, με τον συντάκτη της «Εφ.Συν.» Τάσο Τσακίρογλου23.12.2018, Συντάκτης: Τάσος Τσακίρογλου
Ο Θ. Γκιούρας, μεταφραστής των δύο τόμων του Μαρξ με κείμενα της δεκαετίας του 1850, μιλά για τη σημασία του μαρξικού έργου, για τα δημοσιογραφικά κείμενα του Γερμανού φιλοσόφου και τη σχέση του με το αναγνωστικό κοινό, αλλά και για τον συνδυασμό θεωρητικής επεξεργασίας και πολιτικής του δράσης, πάντα με στόχο την κοινωνική αλλαγή
– Σε λίγες μέρες τελειώνει το 2018, έτος-επέτειος των διακοσίων χρόνων από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ. Ποια θα ήταν εν συντομία η αποτίμηση του έργου του για εσάς;
Το έργο του Μαρξ έχει επιδράσει σε τουλάχιστον δύο κατευθύνσεις: η μία είναι η πολιτική χρησιμοποίηση ή επίδραση, η οποία χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, μέσα από στρεβλώσεις, μονομερείς ερμηνείες κ.λπ., και η άλλη είναι η επίδρασή του στον επιστημονικό λόγο, κυρίως από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, όταν πλέον μπήκε στην πανεπιστημιακή διδασκαλία, ανοίγοντας νέα πεδία και συμβάλλοντας στη διάνοιξη ολόκληρου ερευνητικού ορίζοντα, τον οποίο ελπίζουμε να κρατήσουμε ανοιχτό και στον 21ο αιώνα.
-Τα τελευταία χρόνια έχετε μεταφράσει τον πρώτο τόμο του «Κεφαλαίου», κείμενα της δεκαετίας του 1840 και τώρα το δίτομο έργο με τα κείμενα της δεκαετίας του 1850. Μιλάμε στην κυριολεξία για μια διανοητική περιπέτεια. Πείτε μας δυο λόγια.
Δεν υπήρχε αρχικά η πρόθεση μιας συστηματικής σειράς του Μαρξ. Είχαμε συγκεντρώσει κάποια κείμενα της δεκαετίας του 1840, τα οποία θεωρήθηκαν κλασικά πλέον τον 20ό αιώνα, και σε συνεργασία με τα MEGA [Marx – Engels GesamtAusgabe], δηλαδή την έκδοση των απάντων από την Ακαδημία Επιστημών του Βρανδεμβούργου – Βερολίνου, ξεκινήσαμε τη δημοσίευση της συλλογής του 1840.
Το «Κεφάλαιο» είχαμε αρχίσει να το επεξεργαζόμαστε από το 2005-6, μέχρι που ολοκληρώθηκε μέσα από διάφορες περιπέτειες, πάλι σε συνεργασία με τις εκδόσεις ΚΨΜ και την αμέριστη συνεργασία των MEGA, η οποία, όπως είπα, ήταν ο σημαντικότερος όρος για να ολοκληρωθεί αυτό το εγχείρημα. Και ως τρίτο βήμα προχωρήσαμε πάλι, χρησιμοποιώντας ως πόλο αναφοράς κλασικά κείμενα, όπως «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» αλλά και άγνωστα κείμενα, στη συλλογή του 1850, ώστε τώρα έχουμε τουλάχιστον για τις δεκαετίες αυτές, σε συνδυασμό και με τη νέα μετάφραση του πρώτου τόμου του «Κεφαλαίου», εν πολλοίς έναν «καινούργιο» Μαρξ, προς μελέτη και συζήτηση.
-Ο Μαρξ εργάστηκε βιοποριστικά τουλάχιστον δέκα χρόνια ως επαγγελματίας δημοσιογράφος, κάνοντας εκατοντάδες πρωτοσέλιδα για την αμερικανική New York Daily Tribune, τη μεγαλύτερη εφημερίδα των ΗΠΑ εκείνη την περίοδο. Σήμερα, σε μια εποχή δημοσιογραφικής ευκολίας, fake news και επιδερμικών αναλύσεων, τι μπορούμε να μάθουμε από τη δημοσιογραφία του Μαρξ;
Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα και επίκαιρη ερώτηση. Κάποια στιγμή θα έπρεπε να αντιστραφούν οι όροι της συνέντευξης. Θα έπρεπε εγώ να μάθω από σύγχρονους δημοσιογράφους πώς βλέπουν οι ίδιοι πλέον το έργο του, μια και έχουμε πια στα ελληνικά ένα καλό ποσοστό αυτής της παραγωγής.
-Ως προς τον ίδιο;
Μια διάσταση του έργου του… Αν και ο ίδιος έλεγε ότι η δημοσιογραφική δουλειά του δεν είναι επιστημονική και άρα δεν έχει το αντίστοιχο επίπεδο, ωστόσο δεν υπάρχει ούτε ένα άρθρο που να μην έχει από πίσω συστηματική μελέτη. Ένα κλασικό παράδειγμα, που έγινε σαφές μόλις στα τέλη του 20ού αιώνα αρχές του 21ου, είναι μια σειρά άρθρων που περιλαμβάνονται στη συλλογή του 1850 για την επαναστατημένη Ισπανία, όταν του έρχεται το αίτημα της αρχισυνταξίας από τη Νέα Υόρκη ότι θα πρέπει να στείλει ανταποκρίσεις για την Ισπανία, στην οποία έχουν γίνει διάφορα πραξικοπήματα και πολιτειακές αλλαγές.
Ο Μαρξ ξεκινά και μαθαίνει ισπανικά, διαβάζει τους κλασικούς της ισπανικής λογοτεχνίας στο πρωτότυπο, γιατί έπρεπε να εδραιώσει τη γλώσσα, όπως και άλλα βιβλία και σημειώσεις, τα οποία δημοσιεύτηκαν μόλις πριν από λίγα χρόνια, και μετά αρχίζει τη σύνταξη των άρθρων αυτών. Οπότε, ένα ζήτημα είναι η μελέτη και η ιστορική διάσταση του κάθε φαινομένου. Υπάρχει μέσα σ’ αυτά ένα πολύ ωραίο άρθρο, διδακτικότατο και υποδειγματικό για την ιστορία της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, που είναι μια επιτομή τού πώς στήθηκε μια πολύ ιδιόμορφη εταιρεία εκμετάλλευσης αποικιακών εδαφών.
-Ποια η σχέση του με το αναγνωστικό κοινό;
Υπάρχει η απαίτηση του Μαρξ από τον αναγνώστη να μπορεί να μελετήσει στατιστικούς πίνακες, να είναι έτοιμος να αναγνωρίσει λογοτεχνικούς χαρακτήρες, οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως λογοπαίγνια σε δημοσιογραφικά άρθρα, και να είναι έτοιμος να τον ακολουθήσει σε αναλύσεις διαφορετικών επιπέδων, όπως για παράδειγμα από τις κινήσεις που έχουν οι τιμές διαφόρων εισαγόμενων ή εξαγόμενων προϊόντων, μέχρι τη ρητορική ανάλυση ομιλιών στο κοινοβούλιο. Έτσι, έχει απαιτήσεις και από το αναγνωστικό κοινό να τον παρακολουθήσει σ’ αυτά του τα εγχειρήματα, όταν ο ίδιος δεν αρθρογραφεί για πιο πολιτικό σκοπό, οπότε χρησιμοποιεί διαφορετική επιχειρηματολογία και άλλου είδους «όπλα».
Παράδειγμα είναι η σειρά άρθρων για τον λόρδο Πάλμερστον, στα οποία είναι πολύ χαρακτηριστική η γραφή του και αξίζει να την προσέξει κανείς, όπως επίσης και το ημιτελές εγχείρημα για τη διπλωματική ιστορία του 18ου αιώνα με κέντρο βάρους την τσαρική πολιτική. Οπότε νομίζω ότι παραμένει μια πρόκληση για τον δημοσιογραφικό λόγο, καθώς απαιτεί από τον δημοσιογράφο συστηματική μελέτη του αντικειμένου, γνώση της ιστορίας του και πολύ καλή χρήση της γλώσσας. Μην ξεχνάμε ότι γράφει τα άρθρα σε γλώσσα που έχει μάθει μόλις το 1851-2.
Στις αρχές της δεκαετίας, με το που έρχεται στο Λονδίνο, τα πρώτα άρθρα τα γράφει στα γερμανικά και τα μεταφράζει ο Ένγκελς, αλλά σε 2-3 χρόνια έχει μάθε όχι μόνο καλά αγγλικά, αλλά, όπως λέει και στον Ένγκελς, «πρέπει να μπορώ να κάνω λογοπαίγνια, γιατί αλλιώς δεν μπορώ να γράψω».
-Εδώ παίζει μεγάλο ρόλο το ύφος.
Βεβαίως, το ύφος δεν είναι ένα επιφαινόμενο, αλλά κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Στα λογοπαίγνιά του χρησιμοποιεί όλο το εύρος της γλώσσας που έχει στη διάθεσή του και αυτό είναι κάτι αξιομνημόνευτο για σήμερα, ασχέτως εάν έχουν αλλάξει πλέον και οι δύο όψεις του φάσματος: και ο δημοσιογραφικός λόγος αλλά και το αναγνωστικό κοινό. Σε κάθε περίπτωση, αποτελεί μια πρόκληση, και γι’ αυτόν τον λόγο τουλάχιστον το δημοσιογραφικό έργο – εάν εστιάσουμε προσωρινά σ’ αυτό –είναι πάρα πολύ επίκαιρο.
-Ο Μαρξ στις δεκαετίες 1840 και 1850 είχε εμπλοκή τόσο στην προσπάθεια οργάνωσης του εργατικού κινήματος (Ένωση των Δικαίων, Ένωση των Κομμουνιστών, Διεθνής Ένωση Εργατών) όσο και σε μια βαθιά θεωρητική μελέτη. Αποτέλεσε πρότυπο ενότητας θεωρίας και πράξης και προσπάθησε να ενώσει το κεφάλι, δηλαδή τη διανόηση, με την καρδιά, δηλαδή το προλεταριάτο. Πως αποτυπώνεται αυτό στα γραπτά του;
Στις δεκαετίες του 1840 και 1850 η πολιτική οργάνωση στην οποία εμπλέκεται, πέρα από τη ρητά δεσμευμένη και μάχιμη δημοσιογραφική δουλειά του στην Κολονία, στην εφημερίδα του Ρήνου, είναι η Ένωση των Κομμουνιστών, η οποία διαλύεται στις αρχές της δεκαετίας του 1850 και λόγω της ήττας της επανάστασης αλλά και λόγω εσωτερικών διαφορών. Η Διεθνής Ένωση θα έρθει δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 1864, σ’ ένα άλλο πλαίσιο πλέον και με άλλο ρόλο του ίδιου.
Αυτό που μπορούμε να πούμε γι’ αυτές τις προσπάθειες είναι ότι κατά πρώτον έχουμε να κάνουμε με μιαν απόπειρα ανόρθωσης ενός συλλογικού υποκειμένου ονόματι προλεταριάτο, γιατί εκείνα τα χρόνια καταγράφεται για πρώτη φορά ότι αποτελεί ιστορικό παράγοντα. Αυτή η ανόρθωση συνοδεύεται από μια κοινωνική θεωρία, η οποία δείχνει γιατί και υπό ποίους όρους αυτό που ονομάζει προλεταριάτο αποτελεί σημαντικό ιστορικό παράγοντα.
Το δικαιολογεί αυτό στο έργο του ήδη εκείνη την εποχή και από εκεί και πέρα υπάρχει η προσπάθεια, κυρίως μέσα από την Ένωση των Κομμουνιστών και μέσα από το δημοσιογραφικό έργο, να αναδειχθεί στην πολιτική δημοσιότητα το προλεταριάτο ως πολιτικός παράγοντας, εκμεταλλευόμενο οποιονδήποτε χώρο έχει το πολιτικό σύστημα της εποχής.
-Ποιο ήταν το πολιτικό πλαίσιο της εποχής;
Να διευκρινίσουμε πως τότε δεν μιλάμε για κράτη όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Δεν υπάρχει οργανωμένο κομματικό σύστημα. Στον γερμανόφωνο χώρο, ο όρος «κόμμα» έχει αρνητικά πρόσημα. Είναι κάτι που φαίνεται να μην ανήκει στο κράτος. Εκεί έχουμε μια πολύ ριζοσπαστική προσέγγιση, λέγοντας ότι η τάξη αυτή στην οποία εστιάζουμε πρέπει να οργανωθεί σαν κόμμα, δηλαδή να αποκτήσει πολιτικά χαρακτηριστικά, να βγει στη δημοσιότητα και να προσπαθήσει να καταλάβει την εξουσία.
Οπότε, η προσπάθεια αυτή, όπως θα το πει και ο ίδιος μετά την επανάσταση, είναι μια προσπάθεια μακροχρόνια. «Μιλάμε στους εργάτες», τόνιζε, «και τους λέμε ότι έχετε μπροστά σας τριάντα, σαράντα, πενήντα χρόνια σύγκρουσης και εμφυλίου πολέμου», όπως τον χαρακτηρίζει την εποχή εκείνη. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί για τον εμφύλιο πόλεμο και τι γνωρίζουμε εμείς σήμερα για το τι μπορεί να είναι ένας εμφύλιος πόλεμος. Η προσπάθεια αυτή, λοιπόν, παραμένει στις στοχεύσεις του, ακόμα και τη δεκαετία του 1850, όταν αυτός και ο κύκλος των υπόλοιπων γνωστών και φίλων παραμένουν πολιτικά απομονωμένοι μετά τη διάλυση της Ένωσης των Κομμουνιστών.
Ωστόσο, το πολιτικό πρόταγμα παραμένει στον δημοσιογραφικό λόγο, λιγότερο στον αμερικάνικο, αλλά και στα γερμανικά κείμενα, όπως επίσης έχουμε και ένα πολύ ωραίο δείγμα πολιτικής κριτικής με τις αποκαλύψεις για τη δίκη των κομμουνιστών στην Κολονία. Ένα πολύ ωραίο κείμενο, με πάρα πολλές ενδιαφέρουσες διαστάσεις.
-Άρα, αυτή η ενότητα θεωρίας-πράξης υφίσταται…
Οπότε, θα έλεγα ότι η πρώτη απόπειρα συνδυασμού, όπως το λέτε, θεωρίας και πράξης θα γίνει με ηρωικό τρόπο στην επανάσταση του 1848 και μετά. Πρέπει να το έχουμε υπόψη γιατί το λέει ο ίδιος ήδη στους «Ταξικούς Αγώνες στη Γαλλία», και να δώσουμε εξήγηση στο γιατί υπήρξε ήττα της επανάστασης, ποιες ήταν οι αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις και ποιος ήταν ο μη ευνοϊκός διεθνής συσχετισμός δυνάμεων. Σ’ αυτά πρέπει να δώσουμε απάντηση, έτσι ώστε να μπορούμε να εξηγήσουμε μετά το όποιο χρονικό διάστημα πώς κινείται και πάλι η κοινωνία προς τον οποιοδήποτε πολιτικό στόχο.
-Τι εκπροσωπεί η δεκαετία του 1850 –με τις πολλές γεωπολιτικές αλλαγές– για το παγκόσμιο γίγνεσθαι και πώς την είδε ο Μαρξ;
Αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό και τείνει να ξεχνιέται όταν εστιάζει κανείς στο έργο του Μαρξ. Αν μείνουμε μόνο στη θεωρητική του επίδοση, όπως είθισται, θα εστιάσουμε στα περίφημα Grundrisse, τα οποία γράφονται ως χειμαρρώδεις προσωπικές σημειώσεις στο τέλος της δεκαετίας. Ωστόσο, το διεθνές πλαίσιο είναι πάρα πολύ σημαντικό, διότι στη δεκαετία του 1850 κατά πρώτον θα υπάρξουν οι επιπτώσεις της ήττας της επανάστασης του 1848, η οποία συνδυάζει κοινωνικά και εθνικά ζητήματα σε όλη την Ευρώπη, και κατά δεύτερον, θα αρχίσουν σιγά σιγά να εμφανίζονται ρωγμές στη μεταναπολεόντεια περίοδο.
Δηλαδή η Ιερή Συμμαχία, η οποία είχε νικήσει τον Ναπολέοντα και επέβαλε το μετεπαναστατικό καθεστώς, αρχίζει να έχει ρωγμές, με σημαντικότερο δείγμα αυτού του είδους τον Πόλεμο της Κριμαίας, ο οποίος προϊδεάζει για τους σύγχρονους πολέμους. Ένας πόλεμος θέσεων.
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς τον παρακολουθούν δημοσιογραφικά εκ του σύνεγγυς. Πρακτικά ο Ένγκελς αναλαμβάνει τις στρατιωτικές αναλύσεις και ο Μαρξ τις επιπτώσεις κυρίως στη Ρωσία που τον ενδιαφέρει πάρα πολύ, αλλά και στις άλλες εμπλεκόμενες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι μέσα από τον Πόλεμο της Κριμαίας αλλάζει ο ευρωπαϊκός χάρτης. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα δεν υπάρχει Ιταλία. Η Ιταλία σχηματίζεται ως κράτος.
-Με το Risorgimento
Ακριβώς! Και αυτό είναι το ένα, το οποίο εμπλέκεται με την πορεία της Πολωνίας, η οποία αποτελεί το αρνητικό φωτογραφικό ή καλύτερα το μαύρο σημείο της ευρωπαϊκής Ιστορίας, διότι έχει διαμελιστεί επανειλημμένως από άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις και ήδη στην επανάσταση του 1848, και ο Μαρξ και ο Ένγκελς θα ταχθούν αναφανδόν υπέρ της ανεξαρτησίας της Πολωνίας, κυρίως για να περιοριστούν οι ορέξεις της Ρωσίας. Οπότε, ο ευρωπαϊκός χάρτης της δεκαετίας του 1850 είναι ρευστός, όχι πλέον με τον τρόπο που ήταν στη ναπολεόντεια περίοδο, η οποία έχει πλέον κλείσει ως προς τη δυναμική της, ωστόσο ανοίγει μια άλλη δυναμική, αυτή της παγίωσης των εθνικών κρατών που θα κρατήσει έως τα τέλη του 19ου αιώνα.
Να λάβουμε επίσης υπόψη ότι δεν υπάρχει καν η Γερμανία. Υπάρχει μόνο η Πρωσία και μια σειρά από μικρά ή μεγαλύτερα γερμανικά βασίλεια. Αυτός όμως που κάνει παιχνίδι στον γερμανικό χώρο είναι η Πρωσία.
Σταδιακά επίσης αρχίζει να αναδεικνύεται ο ρόλος των ΗΠΑ, γιατί έχουμε τα χρυσορυχεία της Καλιφόρνιας, έχουμε τη διάνοιξη νέων διεθνών εμπορικών οδών στον Παναμά και στην αμερικανική ήπειρο. Άρα ανοίγει ο χάρτης, και τη δεκαετία του 1850 θα έχουμε τον δεύτερο Πόλεμο του Οπίου στην Κίνα, τον οποίο καταγράφει λεπτομερέστατα με ιδιαίτερο σαρκασμό ο Μαρξ. Έχουμε αυτό που αργότερα θα ονομαστεί ιμπεριαλισμός και περιγράφεται εν τοις πράγμασι από τον Μαρξ, ο οποίος δεν χρησιμοποιεί τον όρο με αυτόν τον τρόπο.
-Άρα έχει μια γενική εποπτεία της εποχής του;
Όλες αυτές οι κινήσεις ενσωματώνονται στο δημοσιογραφικό έργο του και μάλιστα υπάρχει μια σύγχρονη ερμηνεία του έργου του, ότι στα μέσα της δεκαετίας ενδιαφέρεται περισσότερο γι’ αυτό που σήμερα θα λέγαμε «διεθνή πολιτική».
Όταν το 1856-7 ξεσπάει μια μεγάλη διεθνής οικονομική κρίση, στρέφει ξανά το ενδιαφέρον του στις οικονομικές μελέτες και στις σημειώσεις που κρατά για την κρίση και δημοσιεύθηκαν μόλις πριν από λίγα χρόνια και αποτελούν μαζί με τα Grundrisse την πρώτη ύλη για το Κεφάλαιο.
Αυτός ο συσχετισμός ρέουσας πραγματικότητας και θεωρητικής επεξεργασίας έγινε σαφής μόλις την τελευταία δεκαετία. Άρα, λειτουργεί ως δέκτης των σημάτων που του δίνει ο ιστορικός ορίζοντας και εμείς σήμερα είμαστε ευτυχείς –ανεξαρτήτως ποια θέση παίρνει καθένας απέναντι στο έργο του– που έχουμε να κάνουμε με μια διαφωτιστική καταγραφή της διεθνούς ιστορίας εκείνη την περίοδο.
-Πολλοί μιλούν για τον Μαρξ ή εξ ονόματός του, πολλοί λιγότεροι τον μελετούν και ακόμα λιγότεροι –όπως έδειξε η Ιστορία– κατάλαβαν την ουσία της σκέψης του. Πού το αποδίδετε αυτό;
Υπάρχει μια διατύπωση, την οποία έχουμε κυρίως στον κύκλο των κοινωνικών επιστημών, που λέει πως όταν μια θεωρία είναι επιτυχημένη, είναι καταδικασμένη να παρεξηγηθεί όταν θα πάει στο πεδίο της πράξης, όταν δηλαδή υπάρξουν απόπειρες εφαρμογής. Το επιχείρημα του Μαρξ είναι ένα επιχείρημα σύνθετο επειδή είναι σύνθετο το αντικείμενο της κριτικής του, δηλαδή η σύγχρονη κοινωνία, αυτή είναι η κριτική της πολιτικής οικονομίας.
Επίσης είναι ένα επιχείρημα πάρα πολύ ριζοσπαστικό και τολμηρό, διότι δεν απαιτεί επιμέρους αλλαγές, αλλά βάζει ως χειραφετικό πρόταγμα την αλλαγή της κοινωνικής μορφής. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει μέχρι την ώρα που το θέτει ως πολιτικό πρόταγμα και μάλιστα το πλαισιώνει και με διεξοδικές μελέτες επιστημονικού λόγου.
Είναι ευνόητο πως όταν εμπλακεί ο θεωρητικός λόγος με ιστορικές διαδικασίες, οι οποίες συμπαρασύρουν πάθη και μονομέρειες, αυτό είναι αναπόφευκτο. Έτσι κινείται η ιστορία. Τότε είναι αυτονόητο ότι θα υπάρξουν μονομερείς αναγνώσεις του θεωρητικού έργου –μπορεί και να μην υπάρχει χρόνος για αναστοχασμό όταν υπάρχει εσπευσμένη πράξη– και από εκεί και πέρα οι στρωματώσεις αυτές του ιστορικού χρόνου έρχονται να επηρεάσουν τις αναγνώσεις των επόμενων γενεών.
-Είναι αυτή η πηγή των παρανοήσεων;
Γι’ αυτό και κάθε φορά η προσέγγιση του έργου του Μαρξ –τουλάχιστον στον 20ό αιώνα– σημαδεύεται και από μεγάλες περιπέτειες: είτε μιλάμε για την κλασική σοσιαλδημοκρατία πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία διαπιστώνει την πρώτη κρίση του μαρξισμού στο εσωτερικό της, είτε μιλάμε για το μεγάλο άνοιγμα που κάνει η ρωσική επανάσταση, άρα και την ανάγκη επιβολής νέας ανάγνωσης και συστηματοποίησης του μαρξικού έργου, είτε μιλάμε για την πιο ριζοσπαστική ανάγνωση που ξεκινάει σταδιακά τη δεκαετία του 1960 και με κάποιον τρόπο μας συνοδεύει μέχρι σήμερα.
Θα έλεγα, λοιπόν, ότι η πρόκληση στην ανάγνωση του έργου του Μαρξ είναι αφενός να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τον δικό του ορίζοντα και τα δικά του εργαλεία και αφετέρου να υποπτευθούμε πού μπορεί να βρίσκονται τα δικά μας σφάλματα και οι δικές μας ροπές για να κάνουμε λάθος. Νομίζω ότι αυτές οι τροπικότητες είναι συνυφασμένες με το ίδιο το αντικείμενο και με τη διαλεκτική παράδοση –το ξέρει πολύ καλά ο Μαρξ και γι’ αυτό κάνει την κριτική της πολιτικής οικονομίας–, οπότε θα έλεγα ότι για κάθε γενιά αποτελεί μια πρόκληση να διαβάσουμε τον Μαρξ, να καταλάβουμε την κοινωνία στην οποία βρισκόμαστε και, ενδεχομένως, να προσπαθήσουμε να την αλλάξουμε.
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ
Ο Θανάσης Γκιούρας είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Έγινε διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης. Από τις εκδόσεις ΚΨΜ κυκλοφόρησε πρόσφατα σε δική του μετάφραση το δίτομο έργο «Karl Marx: Κείμενα από τη δεκαετία του 1850».
