• Σάββατο, 21 Ιουλίου 2012

Τη δική της ιστορία έχει η κεντρική πλατεία της Καλαμάτας η οποία ουσιαστικά για τρίτη φορά αλλάζει οργανωμένα. Οι παλιές φωτογραφίες απεικονίζουν κυρίως την όψη που είχε τη δεκαετία του ’50 όταν οι πλακοστρώσεις ολοκληρώθηκαν με κηπάρια και ανάλογο εξοπλισμό. Οι νεότερες δείχνουν την πλατεία όπως διαμορφώθηκε κοντά στο ’70. Και οι τελευταίες τις… ανασκαφές για τη νέα ανάπλαση.
Η κεντρική πλατεία της πόλης αποτελεί σημείο αναφοράς για τη νεότερη ιστορία της. Από την άποψη αυτή θα ήταν χρήσιμο για τους πολίτες να γνωρίζουν όσα στοιχεία συνδέονται με αυτήν από τα τέλη του 19ου αιώνα που άρχισε να διαμορφώνεται μέχρι την εποχή που πήρε την οριστική μορφή της. Πολύτιμα στοιχεία – τα οποία θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια – περιλαμβάνονται στο βιβλίο που έγραψαν η Αν. Μηλίτση και η Χρ. Θεοφιλοπούλου – Στεφανούρη για τις πλατείες της πόλης και την πορεία τους στο χρόνο.

Η ΟΝΟΜΑΣΙΑ

Το όνομα της πλατείας έχει αλλάξει πολλές φορές. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν τοπόσημα αλλά όπως μπορεί να διαπιστώσει κάποιος διαβάζοντας το βιβλίο που προαναφέρθηκε, τα ονόματα της πλατείας παρακολουθούν την πολιτική κατάσταση και ταυτίζονται πάντα με εκείνους που έχουν το πάνω χέρι ή στην κεντρική πολιτική σκηνή ή στα τοπικά δρώμενα.
Το όνομα της πλατείας διαδοχικά εξελίχθηκε ως εξής:

– Πλατεία Τζανή: Γνωστή με αυτό το όνομα από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι το 1940, σε ανάμνηση του καϊμακλή καφέ που παρασκεύαζε στο καφενείο του ένας συμπαθής επαγγελματίας ονόματι Τζανής Καραμπίνης. Η θέση αυτού του καφενείου τοποθετείται στα δυτικά της οδού Αριστομένους, απέναντι από τη Στοά Βαρβουτσή.
– Πλατεία Καπνοκοπτηρίου: Γνωστή με αυτό το όνομα, επειδή εδώ στεγάστηκε για κάποιο διάστημα το δημόσιο καπνεργοστάσιο της πόλης.
– Πλατεία Κωνσταντίνου Διαδόχου: Πήρε αυτό το όνομα το 1912, με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, ως ένδειξη τιμής προς το διάδοχο Κωνσταντίνο «διά τας περιφανείς νίκας του».
– Πλατεία Βενιζέλου, κατά την περίοδο 1926 έως το 1935. Η ονομασία αυτή καταργήθηκε το 1935 επειδή έφερε, σύμφωνα με τα Πρακτικά του δήμου, το όνομα «ενός κακούργου και παράφρονος πολιτικού».
– Πλατεία Βασιλέως Κωνσταντίνου, το 1935, με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου.
– Πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Β’, το 1938, με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου.
– Πλατεία Λαϊκής Σχολής: Ετσι αναφέρεται ο χώρος μπροστά από το Πνευματικό Κέντρο σε καρτ ποστάλ της εποχής.
– Πλατεία Τριανόν: Με την ονομασία αυτή ήταν γνωστός ο χώρος μπροστά από το καφενείο και τον κινηματογράφο «Τριανόν» (δεκαετία 1920 και εξής).
– Πλατεία Ηρώων: Ετσι αναφέρεται στα Πρακτικά του δήμου την περίοδο 1942-1944.
– Πλατεία ΕΛΑΣ: Η αναφορά αυτή επισημαίνεται στα Πρακτικά του δήμου κατά το 1944.
– Πλατεία Εθνικής Αντίστασης: Μετονομάστηκε το 1982, με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου.
– Πλατεία Βασιλέως Γεωργίου Β’: Μετονομάστηκε εκ νέου το 1992, με απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου.

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ

Η σημερινή κεντρική πλατεία της Καλαμάτας το 19ο αιώνα δεν υφίστατο καν ως πλατεία. Η εικόνα που παρουσίαζε μετά την απελευθέρωση ήταν ένας «απέραντος καλαμών (καλαμιώνας) και ελαιοπερίβολα, όπου γινόταν και κυνήγι διαφόρων πτηνών». Εκεί, μάλιστα, ήταν η κοίτη του Νέδοντα. Μετά το 1871 (διάνοιξη οδού Αριστομένους), και κυρίως μετά το 1882, οπότε έγινε η μεταβολή της κοίτης του ποταμού και διάνοιξη νέας δυτικότερα, η «παλαιά» κοίτη εγκαταλείφθηκε και κάποιοι παρόχθιοι ιδιοκτήτες άρχισαν να διεκδικούν ιδιοκτησίες πάνω σ’ αυτή. Η επιχωμάτωσή της έγινε από το δήμο το 1904. Το Σχέδιο Πόλης του 1905, σε αντίθεση προς το Σχέδιο του 1867, προέβλεπε τη χάραξη πλατείας σε εκείνο το σημείο.
Αρχικά διαμορφώθηκε το βορειότερο τμήμα της, δηλαδή ο χώρος όπου λειτουργούσε ήδη από το 1880 το φημισμένο καφενείο του Τζανή Καραμπίνη. Το 1912 το βόρειο αυτό τμήμα της πλατείας χαρακτηρίζεται στα Πρακτικά του δήμου ως «νέα» πλατεία, αφού «παλιές» θεωρούνταν οι πλατείες: Ανω, Κάτω και Φραγκόλιμνα. Στη «νέα» πλατεία άρχισε δειλά – δειλά να μετατοπίζεται το κέντρο της πόλης. Ενδεικτική είναι η διεξαγωγή εδώ των εθνικών επετείων, σε ανάμνηση των νικηφόρων Βαλκανικών πολέμων.
Ομως η κεντρική πλατεία εξακολουθούσε ακόμη και το 1915 να είναι μερικά «απερίφρακτα γήπεδα», τα οποία μετά την άνοιξη μεταβάλλονταν σε «Σαχάρα, εξ ης εκπέμπονταν νέφη σκόνης».
Μόλις το 1926, επί δημαρχίας Βασίλη Κροντήρη, το Δημοτικό Συμβούλιο άρχισε να συζητεί σοβαρά το ενδεχόμενο απαλλοτρίωσης των οικοπέδων που καταλάμβαναν το χώρο της σημερινής πλατείας προκειμένου να διανοιγεί το ταχύτερο δυνατόν η Πλατεία Βενιζέλου, όπως ονομαζόταν τότε, μιας και αποτελούσε τον κυριότερο πνεύμονα της πόλης και ήταν ζωτικότατης σημασίας.
Τα όρια της πλατείας προσδιορίστηκαν μέχρι την Παραλία, όμως ο ενιαίος αυτός χώρος προβλεπόταν να χωριστεί σε τέσσερις  συνεχόμενες ζώνες. Το βόρειο τμήμα, δηλαδή η Πλατεία Τζανή, θα έφθανε μέχρι το ύψος περίπου του «Τριανόν» (εκεί που σήμερα υπάρχουν τα αγάλματα των αγωνιστών του 1821). Στο συγκεκριμένο σημείο διασταυρωνόταν η οδός Σιδηροδρομικού Σταθμού με την οδό Αριστομένους (μέχρι το 1970). Το πρώτο αυτό τμήμα αποφασίστηκε να διατηρηθεί, αφού προηγουμένως αποζημιώνονταν οι δικαιούχοι ιδιοκτήτες. Το δεύτερο τμήμα, το οποίο θα έφθανε μέχρι το ύψος της σημερινής οδού Ιατροπούλου, ανήκε στο δήμο, επομένως δεν ετίθετο θέμα αποζημιώσεων. Το τρίτο τμήμα θα εκτεινόταν περίπου μέχρι τη σημερινή οδό Βασ. Ολγας, ενώ το τέταρτο θα εκτεινόταν νοτιότερα μέχρι την Παραλία. Εκτοτε, και για μια δεκαετία, έγιναν απαλλοτριώσεις οικοπέδων όπου χρειαζόταν, δόθηκαν αποζημιώσεις στους δικαιούχους τους και σημειώθηκαν κάποιες τροποποιήσεις στο Σχέδιο Πόλης, ιδιαίτερα στο σημείο που αφορούσε το τρίτο τμήμα της πλατείας.
Το 1937 άρχισαν οι εργασίες εξωραϊσμού της Πλατείας Τζανή, δηλαδή του βορειότερου τμήματος της κεντρικής πλατείας. Ακολούθησαν οι εργασίες διαρρύθμισης και ανακαίνισης του υπόλοιπου τμήματός της, συγκεκριμένα από το τότε ξενοδοχείο «Ακταίον» μέχρι την οικία του στρατηγού Παναγόπουλου, δηλαδή από το ύψος του σημερινού ζαχαροπλαστείου “Αθανασίου” μέχρι τη σημερινή οδό Φραντζή. Τοποθετήθηκαν φανοστάτες με χυτοσιδηρά κάνιστρα ανθώνων, φωτεινά τόξα κ.ά.

Η ΚΙΝΗΣΗ

Σπέρματα κοινωνικής ζωής συναντάμε στην απόκεντρη, για τα δεδομένα εκείνης της εποχής, θέση της σημερινής κεντρικής   πλατείας μετά το 1880, οπότε έγινε η εκτροπή της κοίτης του Νέδοντα και η διάνοιξη νέας κοίτης δυτικότερα, δηλαδή παρεμβάσεις που κατέστησαν την περιοχή πιο φιλική. Τότε εμφανίζεται το καφενείο του Τζανή Καραμπίνη, το οποίο εξελίχθηκε σε δημοφιλές στέκι των Καλαματιανών.
Αργότερα, δεκαετία του 1890 – αρχές 1900, με την όλο και νοτιότερα οικιστική επέκταση της πόλης (αρχοντικά Κατσαούνη, Γ. Κουτσομητόπουλου, Στρούμπου κ.ά. επί της οδού Αριστομένους) σημειώνεται μεγαλύτερη ανάπτυξη στον ευρύτερο χώρο της πλατείας. Εδώ στεγάζεται το καπνοκοπτήριο της πόλης. Επίσης, το καφενείο του Τζανή δεν αποτελεί πια αποκλειστικό σημείο αναφοράς των Καλαματιανών. Προστίθεται η ισόγεια αίθουσα της νεόδμητης οικίας του Π. Κατσαούνη, όπου φιλοξενούνται πλήθος από θεατρικές παραστάσεις και διεξάγονται οι ενιαύσιες μαθητικές εξετάσεις της Σχολής Απόρων Παίδων και διαφόρων ιδιωτικών σχολείων της πόλης. Στο ίδιο κτήριο, λίγο αργότερα, θα στεγαστεί η Τράπεζα Αθηνών. Το 1910 θα κατασκευαστεί το πνευματικό κέντρο της εποχής, η περίφημη Λαϊκή Σχολή. Παράλληλα, διάφορες υπηρεσίες, συγκεκριμένα το Ταχυδρομείο και το Τηλεγραφείο, θα μεταφερθούν και θα στεγαστούν σε κτήρια της περιοχής.
Μετά το 1920 εμφανίζονται και οι πρώτες κινηματογραφικές αίθουσες: ο «Αμερικανικός» (δεκαετία 1920), το «Τριανόν» και ο «Εσπερος» (δεκαετία 1930). Την ίδια περίοδο στην πλατεία προστίθενται κι άλλα καφενεία και ζαχαροπλαστεία, με γνωστότερο το «Τριανόν», καθώς και ξενοδοχεία, όπως το «Ακταίον», στη θέση του μετέπειτα ζαχαροπλαστείου «Γαλαξίας» κ.ά.
Τελικά, η σημερινή κεντρική πλατεία της Καλαμάτας απέκτησε πρωτεύοντα ρόλο, σε σχέση με τις ήδη υπάρχουσες, μετά το 1938, οπότε ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες διαμόρφωσής της. Εκτοτε γύρω από την πλατεία και σε μικρή απόσταση απ’ αυτήν μεταφέρθηκαν και στεγάστηκαν τα δικαστήρια (το 1939), η Τράπεζα της Ελλάδος γύρω στα 1930, ενώ παράλληλα οι Καλαματιανοί άρχισαν να διεξαγάγουν εδώ πολλές από τις εκδηλώσεις τους, όπως περιπάτους, λογής – λογής συγκεντρώσεις, καταθέσεις στεφάνων, πανηγυρικούς, σαϊτοπόλεμο κ.ά.