Με τον τίτλο αυτό κυκλοφορεί το βιβλίο-αφιέρωμα του ΤΕΕ για τον αρχιτέκτονα πολεοδόμο Γρηγόρη Διαμαντόπουλο, τον άνθρωπο «σταθμό» για την πόλη της Καλαμάτας, στις σελίδες του οποίου, ο σπουδαίος Ελληνας πολεοδόμος κάνει έναν πολυσήμαντο απολογισμό 45 ετών δημιουργίας.
Της Σταυρούλας Μπάκα
Τι λέτε να γίνεται «όταν το όραμα τροφοδοτεί το ρεαλισμό και αυτός ενισχύει το όραμα»; Σωστά μαντέψατε: Σπουδαία έργα. Σαν αυτά που μπορεί κανείς να γνωρίσει ξεφυλλίζοντας το λεύκωμα αφιέρωμα του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας στο έργο και την προσωπικότητα του αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Γρηγόρη Διαμαντόπουλου το οποίο, σύμφωνα με το πρόγραμμα, παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση την Τρίτη 13 Ιανουαρίου στην Αθήνα.
Στις 450 σελίδες του λευκώματος, του οποίου την επιμέλεια έχει ο ίδιος ο κ. Διαμαντόπουλος (κάτι που κάνει το βιβλίο πολύ ενδιαφέρον όχι μόνο για όσους είναι γνώστες του αντικειμένου) μπορεί κανείς να ταξιδέψει σε πόλεις και νησιά της Ελλάδας, για τα οποία ο σπουδαίος αυτός πολεοδόμος έκανε μελέτες και να τα γνωρίσει μέσα από μια άλλη οπτική, με πλούσια ιδεολογία και αξιοθαύμαστη επιστημονική σκέψη. Τήλος, Χίος, Θήβα, Ανατολική Αθήνα, Πειραιάς, Τρίκαλα, Καλαμάτα, Μεσσήνη, Πέραμα, Πάρος και Αντίπαρος είναι μερικές από τις περιοχές της χώρας μας που φέρουν τη σφραγίδα του.
Ο πολεοδόμος χάρη στον οποίο η Καλαμάτα κέρδισε το 1991 από την τότε Ε.Ο.Κ. το πρώτο Ευρωπαϊκό Πολεοδομικό Βραβείο στις Βρυξέλλες και ξεχώρισε ανάμεσα σε 220 ευρωπαϊκές πόλεις που πήραν μέρος στο διαγωνισμό, εξιστορεί με το δικό του εύστοχο τρόπο πώς ένα σχέδιο μπορεί τελικά να γίνει πράξη, ένα όραμα να γίνει έργο και μια πόλη να αλλάξει τα δεδομένα.
«Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται ένα σημαντικό, πρωτοπόρο σε οργάνωση, σκέψη και εφαρμοσιμότητα έργο ενός σπουδαίου ανθρώπου». Με αυτά τα λόγια ξεκινά ο Γιάννης Αλαβάνος, πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας τον πρόλογο στο βιβλίο του Γρηγόρη Διαμαντόπουλου. Πόλη και νερό, Δομή και οργάνωση της πόλης, Ο πόλεμος του πεζού με τον τροχό, Αντισεισμική πολεοδομική θωράκιση, Αειοφορική πολεοδομική ανάπτυξη, Τα τραίνα, οι σταθμοί τους και οι κάτοικοι είναι οι επιμέρους τομείς του βιβλίου αλλά και τα ζητήματα που απασχόλησαν το συγγραφέα στο πολεοδομικό του έργο το οποίο ξεφεύγει από τα τεχνοκρατικά δεδομένα της επιστήμης του και αποκτά ιδεολογία επηρεάζοντας μεταγενέστερους πολεοδόμους και εμπνευσμένους δημάρχους.
Ο Σταύρος Μπένος για το έργο του Γρηγόρη Διαμαντόπουλου
Για θρίαμβο του Πολεοδομικού Σχεδιασμού για την εξέλιξη και το μέλλον της Καλαμάτας μιλάει στο βιβλίο ο δήμαρχος της Καλαμάτας, την περίοδο 1979-1990, Σταύρος Μπένος. Ο κ. Μπένος με λίγα λόγια και 18 σημερινές φωτογραφίες της Καλαμάτας, δείχνει την εικόνα της πόλης όπως διαμορφώθηκε τα τελευταία 22 χρόνια μετά την εφαρμογή των ριζοσπαστικών προτάσεων της πολεοδομικής μελέτης η οποία προέκυψε, σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. Διαμαντόπουλου, από την αγαστή δεκαετή συνεργασία των πολεοδόμων μελετητών και του Δήμου.
Ο κ. Μπένος μας είπε: «Η δουλειά του Γρηγόρη ήταν μια τεράστια προσφορά στον αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό διάλογο που είναι σε διαρκη δυναμική και κάποτε η Καλαμάτα αποτέλεσε επίκεντρό του σε δύο κορυφαία ζητήματα. Το ένα είναι πώς διαχειριζόμαστε το σεισμικό φαινόμενο. Την πλήρη δηλαδή αντισεισμική προστασία από την πολεοδομική της πλευρά, την οποία ο Γρηγόρης μας βοήθησε να καταλάβουμε. Χρησιμοποίησε την απλή φράση “O σεισμός δεν πλήττει τα ντουβάρια, τα κτήρια, αλλά πλήττει τους ανθρώπους. Συνεπώς μια ολοκληρωμένη αντισεισμική πολιτική και το μετασεισμικό πρόγραμμα ανασυγκρότησης πρέπει να αφορά όλο το φάσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Τι είναι ο άνθρωπος, ποιες είναι οι ανάγκες του. Τον άνθρωπο ως πολιτιστικό φαινόμενο, ως κοινωνικό φαινόμενο, ως οικονομικό φαινόμενο”. Με βάση αυτό συγκροτήθηκε το μετασεισμικό πρόγραμμα της Καλαμάτας, το οποίο έδωσε την αφετηρία ενός διαλόγου στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά και μεγάλων χωρών όπως η Ιαπωνία και η Αμερική και καθόρισε τη μετασεισμική πολιτική της χώρας μας.
Το δεύτερο και πιο σημαντικό ζήτημα στο οποίο επικεντρώθηκε είναι πως σε μια χώρα ταλαιπωρημένη πολεοδομικά, όπως είναι η Ελλάδα, όπου τα πράγματα έχουν συμβεί κυρίως ως βίωμα και ως γέννημα των κοινωνικών συγκρούσεων των πόλεων μας, ξεκινώντας από την Αθήνα και καταλήγοντας σε όλες τις επαρχιακές πόλεις, ο Γρηγόρης ο Διαμαντόπουλος μέσω της Καλαμάτας μας δίδαξε πώς μπορούν να γίνουν ανατροπές μέσω της πολεοδομίας. Είναι η μόνη πόλη της χώρας που είχε πλήρη ανατροπή μέσω σχεδιασμού πολεοδομίας. Και αυτό ακριβώς, το οποίο αποτελεί πλέον ένα κεντρικό σημείο στον προβληματισμό των πολεοδόμων, αναδεικνύεται πολύ καλά με το βιβλίο αυτό του Γρηγόρη».
Η περίπτωση της Καλαμάτας και το πάρκο του ΟΣΕ
Οι μελέτες ξεκινούν το 1983 ενώ το 1986 γίνονται οι καταστροφικοί σεισμοί. Ετσι η Καλαμάτα αποτελεί ένα σπάνιο παράδειγμα μελέτης μιας σεισμόπληκτης πόλης, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τους σεισμούς.
Το πάρκο του ΟΣΕ το οποίο είναι και το πρώτο θεματικό πάρκο της Ελλάδας, δημιουργήθηκε στο νότιο κομμάτι του οδικού άξονα της Αριστομένους και σε μια μεγάλη έκταση πάνω στην οποία αποθηκευόταν λιθάνθρακας (!) για τις ανάγκες των τρένων. «Χωρίς δεκάρα τσακιστή για την αγορά γης» όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο πολεοδόμος. Αυτή η ρυπογόνος περιοχή δεν μετατράπηκε απλώς σε χώρο πράσινου, όπως κάποιοι ονομάζουν το πάρκο του ΟΣΕ σήμερα, αλλά σύμφωνα με τα σχέδια του ανθρώπου που το εμπνεύστηκε σε ένα κέντρο κοινωνικών λειτουργιών. Το πάρκο το οποίο καλύπτει μια έκταση 54 στερεμάτων φιλοξενεί τρεις βασικές στάσεις πολιτισμού όπως διακρίνεται στο λειτουργικό διάγραμμα (βλέπε εικόνα): Στάση βιβλίο και αθλοπαιδιές, στάση θέαμα, μουσική, χορό και στάση σταθμαρχείο για το μουσείο ΟΣΕ, την καφετέρια, την πινακοθήκη, το ομαδικό εργαστήριο ζωγραφικής, χώρο για παιχνίδι παιδιών κ.α. Το λειτουργικό διάγραμμα που απεικονίζεται στη σελίδα 236 του βιβλίου του κ. Διαμαντόπουλου παρουσιάζει το πάρκο του ΟΣΕ όπως ήταν τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του. Ενας χώρος που έκανε πραγματικά εντύπωση λόγω τόσο της έκτασης όσο και των λεπτομερειών που ήθελαν τα παιχνίδια του πάρκου να είναι τοποθετημένα σε ομάδες ανάλογα με την ηλικία των παιδιών στα οποία απευθύνονταν και να είναι όλα φτιαγμένα από ξύλο. Οι συρμοί που φιλοξενούνται στο πάρκο δεν αποτελούσαν μόνο μουσειακό υλικό αλλά χώρους δράσεις των πολιτιστικών ομάδων ενώ στο κέντρο του πάρκου, κάτι που σώζεται μέχρι σήμερα, είχε δημιουργηθεί ένα φυσικό αμφιθέατρο στο χώρο της πίστας του πατινάζ. Το γιατί αυτός ο χώρος έχει τη σημερινή εικόνα είναι ένα ερώτημα που μένει να απαντηθεί από εμάς τους ίδιους.
Το πάρκο διέψευσε ακόμα και όσους θεωρούσαν τη δημιουργία του μια περιττή «πολυτέλεια» αφού κατά τη διάρκεια των σεισμών του 1986 έγινε ένας από τους μεγαλύτερους και πιο προσεγμένους χώρους κατασκήνωσης των τότε σεισμόπληκτων.
Στο βιβλίο θα δούμε τη δημιουργία του Ανατολικού και Δυτικού Κέντρου της Καλαμάτας και τις προοπτικές βάσει των οποίων φτιάχτηκαν και βραβεύθηκαν οι χώροι αυτοί όσο και αν η σημερινή τους εικόνα μας ξενίζει λόγω της εγκατάλειψής τους. Η Μαρίνα και η ανάπλαση της περιοχής της Δυτικής παραλίας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αλλά και η άποψη του συγγραφέα για τον τρόπο διαχείρισης των παραλιών, οι οποίες όσο και αν μας ακούγεται παράξενο γίνονται… δρόμοι.
Μεταξύ άλλων
«Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε καλύτερες πόλεις αν δεν χτυπηθούν στη ρίζα τους το λάδωμα, η μίζα και το ρουσφέτι» είχε πει μεταξύ άλλων ο Γρηγόρης Διαμαντόπουλος και κοιτάζοντας το διαχρονικό για την Ελλάδα και όχι μόνο πρόβλημα των σεισμών είχε τονίσει πως ένας καταστροφικός σεισμός μπορεί να γίνει η αφετηρία για τη δημιουργία μιας καλύτερης πόλης.
Μιας πόλης με επίκεντρο τον άνθρωπο. Τον άνθρωπο ο οποίος είναι και το επίκεντρο της ιδεολογίας του σπουδαίου αυτού πολεοδόμου ο οποίος συνεχίζει στα 86 του χρόνια να παραμένει πιστός στις αρχές, βάσει των οποίων δημιούργησε και ευτυχώς για εμάς τους πολίτες επηρέασε την επιστήμη της πολεοδομίας.
===============================
Στις φωτογραφίες
Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Καλαμάτας.
13 Σεπτεμβρίου 1986, Σάββατο απόγευμα: ο δήμαρχος Σταύρος Μπένος εγκαινιάζει τη γραμμή ferry boat, που συνδέει για πρώτη φορά την Καλαμάτα με την Κρήτη. Χιλιάδες κάτοικοι, την ώρα του πρώτου σεισμού παρακολουθούν τη γιορτή, ενώ άλλους τόσους τους φιλοξενεί το «δημοτικό πάρκο των σιδηροδρόμων, που είχε εγκαινιαστεί μόλις πριν μια βδομάδα.